Γαριβαλδινοί στην Κρήτη
Σημειώσεις πάνω στο ημερολόγιο του Giovanni Pasculli "Αποστολή στην Κρήτη 1866-67"
Το Αρκάδι είναι ένας κλασικός προορισμός των ημερήσιων σχολικών εκδρομών των νομών της Κρήτης, λόγω κυρίως της ιστορικής Μονής που βρίσκεται εκεί. Τον Μάρτη του 1866 ξεκίνησε άλλη μια κρητική επανάσταση και η Μονή Αρκαδίου, σε κάποια αρχική φάση, αποτέλεσε κάτι σαν διοικητικό κέντρο του αγώνα. Εκεί κάνανε συσκέψεις οι καπετάνιοι όλων των επαρχιών. Οι τουρκοαιγύπτιοι την περικύκλωσαν στις 9 Νοέμβρη του ίδιου έτους και ο ηγούμενος Γαβριήλ (σ.σ. στην πραγματικότητα, ο αντάρτης Κωνσταντίνος Γιαμπουδάκης-ο ηγούμενος είχε σκοτωθεί, αλλά έτσι έμεινε στη λαϊκή παράδοση), φοβούμενος εύλογα την σφαγή, προτίμησε, αντί να παραδώσει το μοναστήρι με τις εκατοντάδες γυναικόπαιδα και τους τραυματίες που είχαν βρει καταφύγιο μέσα, να βάλει φωτιά στην μπαρουταποθήκη και έτσι να ανατιναχτούν όλοι• κρητικοί και τούρκοι, άμαχοι και στρατιώτες. Οι νεκροί ήταν εκατοντάδες και ο κρότος της έκρηξης ακούστηκε-είπανε-μέχρι τον Χάνδακα. Το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου δεν ακούστηκε μόνο εκεί• ακούστηκε και από φιλελεύθερα αυτιά στην Ευρώπη, όπου αφενός ο επαναστατικός αναβρασμός του 1848 δεν είχε κοπάσει (τουναντίον, το 1871 θα γίνει η Κομμούνα του Παρισίου-γεγονός τεράστιας πολιτικής σημασίας όπως αποδείχτηκε στη συνέχεια) και αφετέρου το λεγόμενο Ανατολικό Ζήτημα (η διάλυση της οθωμανικής αυτοκρατορίας) ήταν ένα σημαντικό στη διεθνή πολιτική σκηνή πεδίο παρέμβασης για τα κράτη που είχαν διαμορφωθεί στον ευρωπαϊκό χώρο τον 19ο αιώνα. Η αναμέτρηση των φιλελεύθερων και των μοναρχικών συνεχιζόταν, όσο συνεχιζόταν η διαμόρφωση εθνικών κρατών, όπως και η διάδοση προοδευτικών ιδεών-δημοκρατικών, σοσιαλιστικών, αντικληρικαλικών. Μέσα σ'αυτό το πλαίσιο, περίπου διακόσιοι ιταλοί γαριβαλδινοί (δηλαδή οπαδοί του Ιωσήφ Γαριβάλδη και της ιδεολογίας του) πήγαν εθελοντικά στην Κρήτη τον χειμώνα του 1866 προς 1867 να ενισχύσουν τους επαναστάτες. Επικεφαλής ενός αποσπάσματος αυτών ήταν ο Τζιοβάννι Πασκούλλι (Giovanni Pasculli), ο συγγραφέας του βιβλίου "Αποστολή στην Κρήτη", εκδ. Βικελαίας Δημοτικής Βιλιοθήκης 2018 σε μετάφραση της Κατερίνας Παπαδάκη, το οποίο στην πραγματικότητα είναι ένα ημερολόγιο, μέρα προς μέρα, της σύντομης παραμονής του στο νησί.