Ορισμένες σκέψεις για τον Μπέρνυ Σάντερς ("Είναι δυνατό να βγει ο Μπέρνυ Σάντερς";)

Ορισμένες σκέψεις για τον Μπέρνυ Σάντερς

KKK: ιδρύθηκε το 1865 από Νότιους, δηλαδή Δημοκρατικούς.

Γνωρίζει κανείς ποιο αμερικάνικο κόμμα υποστήριζε τον 19ο αιώνα τη δουλεία και εξυπηρετούσε τα συμφέροντα των μεγαλογαιοκτημόνων του Νότου [1]; Οι Ρεπουμπλικάνοι είπατε; Χάσατε! Οι Δημοκρατικοί ήταν το κόμμα της μαύρης αντίδρασης. Οι Δημοκρατικοί ήταν το κόμμα που στήριξε τη Κου Κλουξ Κλαν στο νότο για να τρομοκρατεί τους "αράπηδες" και τους λευκούς Ρεπουμπλικάνους υποστηρικτές των δικαιωμάτων των μαύρων. Οι Δημοκρατικοί ήταν στην εξουσία όταν το Ενόλα Γκέυ έριξε την ατομική βόμβα. Οι Δημοκρατικοί πήραν την απόφαση να εισβάλλουν στην Κορέα και στο Βιετνάμ προκαλώντας ανυπολόγιστες καταστροφές στις χώρες και στους λαούς. Παρόλα αυτά, στη συνείδηση της κοινής γνώμης το κόμμα των Δημοκρατικών ταυτίζεται με ένα είδος κεντροαριστεράς, ενώ το κόμμα των Ρεπουμπλικάνων με την κεντροδεξιά.

Η μεταστροφή στην ιδεολογία των Δημοκρατικών ξεκίνησε αρχικά με τον Φραγκλίνο Ρούσβελτ το 1933, ο οποίος ξεκίνησε ένα γιγαντιαίο πρόγραμμα κρατικών επενδύσεων, ως αντίδοτο στην οικονομική κρίση του 1929, το γνωστό "Νιού Ντηλ". Η έκταση του κρατικού παρεμβατισμού ήταν αδιανόητη για την ιδεολογία των δεξιών δημοκρατών, όμως ανάγκα και οι θεοί πείθονται. Εκτός από το κραχ, την οικονομική παράμετρο, που είχε να αντιμετωπίσει το αμερικάνικο κράτος, το μεγάλο πρόβλημα ήταν το ανοδικό εργατικό κίνημα και η τεράστια πολιτική επιρροή που ασκούσε η Σοβιετική Ένωση, η οποία  σημείωνε τεράστιους δείκτες ανάπτυξης. Τότε δημιουργήθηκε  και σημαντικό μεταναστευτικό ρεύμα από τις ΗΠΑ και προς την ΕΣΣΔ. Χιλιάδες Αμερικάνοι ειδικευμένοι εργάτες εξασφάλιζαν τα πολυπόθητα ταξιδιωτικά έγγραφα για να πάνε να εργαστούν στις βιομηχανίες του Μαγνιτογκόρσκ, του Στάλινγκραντ, του Ντόνετσκ. Και εκατοντάδες χιλιάδες έμεναν πίσω μαθαίνοντας ότι εκεί υπήρχε δουλειά και αναγνώριση ενώ πίσω συσσίτια και μαυραγορίτες. Η νέα σοσιαλδημοκρατία, όπως σε όλο τον κόσμο έτσι και στην Αμερική, αναπτύχθηκε μεσοπολεμικά ως αντίβαρο στην αριστερή ιδεολογία. Στην Αμερική όμως παρέμενε κολοβή. Με το να μην προέρχεται από την παλιά σοσιαλδημοκρατία του 19ου αιώνα, δηλαδή από το εργατικό κίνημα, δεν είχε διαμορφώσει ένα πλήρες μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα με αναφορές σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Παρέμενε ένα κόμμα σκληρού καπιταλισμού που απλά αναγκάστηκε να εφαρμόσει για ένα διάστημα κεντρώα οικονομική και όχι κοινωνική πολιτική.

Μ.Λ.Κινγκ και Μπομπ Κέννεντυ. Η ενσάρκωση
 της αμερικάνικης σοσιαλδημοκρατίας

Οι κοινωνικές ευαισθησίες στο κόμμα των Δημοκρατικών προστέθηκαν τη δεκαετία του '60 και βρήκαν έκφραση στο πρόσωπο του Ρόμπερτ Κέννεντυ, ο οποίος δολοφονήθηκε το 1968, λίγο μετά τον Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ. Ο Ρόμπερτ Κέννεντυ βέβαια δεν είχε καμία σχέση με σοσιαλιστικές ιδέες, το αντίθετο μάλιστα. Όμως, κάτω από την πίεση του αντιπολεμικού κινήματος, εμφανίστηκε να διεκδικεί το χρίσμα των Δημοκρατικών, με θέσεις για κοινωνική δικαιοσύνη και για την άμεση ειρήνευση και αποχώρηση των αμερικανικών μονάδων από το Νότιο Βιετνάμ. Και εδώ μπαίνει το ερώτημα, όχι πως ο Ρόμπερτ Κέννεντυ άλλαξε τις απόψεις του, αλλά γιατί το ριζοσπαστικό αντιπολεμικό κίνημα έψαξε για έκφραση μέσα από ένα αντιδραστικό κόμμα;
Η ανάλυση για το αμερικάνικο κίνημα είναι δύσκολη, και δεν είναι της παρούσης. Τρία στοιχεία όμως που πρέπει συνοπτικά να μπουν στον υπολογισμό είναι, πρώτον, η έλλειψη πολιτικού υποκειμένου, δεύτερον, ο ρεφορμιστικός χαρακτήρας της ηγεσίας του ίδιου του κινήματος και, τρίτον, η ιδιαιτερότητα του αμερικάνικου πολιτικού συστήματος.
Η έλλειψη πολιτικού υποκειμένου συνδέεται με την ιστορία του ΚΚΑμερικής (CPUSA), του πιο συγκροτημένου προπολεμικά κόμματος της αμερικάνικης Αριστεράς. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο αφανίστηκε από την σκληρή καταστολή, τον περιβόητο Μακαρθισμό, αλλά και από την πολιτική του επιλογή να στοιχηθεί με την χρουτσωφική δεξιά στροφή  της Σοβιετικής Ένωσης. Οι καινούργιες πολιτικές οργανώσεις που επιχείρησαν να καταλάβουν το χώρο που άφηνε το ΚΚΑ δεν ξέφυγαν από το τοπικό επίπεδο, με την εξαίρεση των Μαύρων Πανθήρων, οι οποίοι όμως δεν μπορούσαν να υποστηριχτούν εύκολα από την λευκή εργατική τάξη.
Το ίδιο το κίνημα, σε αντίθεση, για παράδειγμα, με το ιταλικό ή άλλα ευρωπαϊκά, δεν έψαχνε στην πλειοψηφία του μια τέτοια διέξοδο. Τα περισσότερα αιτήματά του ήταν προς την κατεύθυνση της μεγαλύτερης συμμετοχής στα όργανα αποφάσεων, προς την μεταρρύθμιση του αμερικάνικου πολιτικού συστήματος. Χαρακτηριστικό είναι ότι τα αιτήματα της συμμετοχής εργατών στα διοικητικά συμβούλια των επιχειρήσεων και των φοιτητών στα καθηγητικά όργανα  ήταν, μαζί με το σταμάτημα του πολέμου, τα βασικά αιτήματα των συνδικαλιστικών και φοιτητικών οργανώσεων της εποχής. Τα αιτήματα αυτά, αργά ή γρήγορα, έγιναν δεκτά γιατί εκεί που οι εργαζόμενοι έβλεπαν "έλεγχο", οι εργοδότες έβλεπαν συνδιαλλαγή με νεοδημιούργητες εργατικές αριστοκρατίες. Τίποτα επικίνδυνο δηλαδή. Ανάλογα και στα πανεπιστήμια. Στην Ελλάδα, το ΠαΣοΚ το 1981 εισήγαγε τους αντίστοιχους νόμους.
Το ίδιο το αμερικάνικο πολιτικό σύστημα δεν άφηνε βέβαια μεγάλα περιθώρια συγκρότησης ανεξάρτητου λαϊκού κινήματος. Είναι ταυτόχρονα και αποκεντρωμένο, σε επίπεδο πολιτείας, κομητείας ή πόλης, αλλά και συγκεντρωτικό, ως προεδρική και όχι προεδρευομένη αστική δημοκρατία. Το ίδιο το εκλεκτορικό σύστημα όλων των πολιτειών, πλην δυο, ποιος ξέρει γιατί, είναι "ο νικητής τα παίρνει όλα". Η αντιπροσώπευση συνεπώς οποιουδήποτε μειοψηφικού κινήματος (που συνήθως στην αρχή ένα κίνημα είναι μειοψηφικό) στο κεντρικό πολιτικό επίπεδο καθίσταται προβληματική.
Η αλλοπρόσαλλη τακτική που κράτησαν οι διάφορες οργανώσεις που απάρτιζαν το φοιτητικό και αντιπολεμικό κίνημα της Αμερικής καταγράφτηκε με αφορμή τα συνέδρια του Δημοκρατικού κόμματος [2] της δεκαετίας του '60. Η τακτική αυτή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως "εντός-εκτός και επί τα αυτά". Κάποιες οργανώσεις επιχείρησαν να παρέμβουν με θεσμικό τρόπο στο συνέδριο του Δημοκρατικού κόμματος (χριστιανικές πασιφιστικές οργανώσεις), άλλες κατά τη διάρκεια του συνεδρίου, αλλά εξωτερικά, εν είδει καταγγελίας (οι Μαύροι Πάνθηρες), εκμεταλλευόμενες τη δημοσιότητα που παίρνει η διαδικασία, και άλλες προσπαθώντας να ασκήσουν πίεση σε υποψήφιους και εκλέκτορες προς την κατεύθυνση της δέσμευσης σε μια πιο φιλολαϊκή πολιτική (το SDS και οι μαύροι της κατεύθυνσης του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ). Κατά τη διάρκεια του συνεδρίου το ξύλο που έπεσε στο Σικάγο δεν είχε προηγούμενο στις ΗΠΑ.

Το αμερικάνικο κράτος χτύπησε ανελέητα όλες τις πτέρυγες, πλην αυτών που διάλεξαν θεσμικά να διαμαρτυρηθούν, μέσω της αστυνομίας και της εθνοφρουράς, αλλά και δικαστικά, στήνοντας την περιβόητη "δίκη των 8" για συνομωσία και εξέγερση. Οι 8 περιλάμβαναν χίππηδες (ή σωστότερα Γίππηδες, όπως τον Άμπι Χόφμανν και τον Τζέρρυ Ρούμπιν), στελέχη του αντιπολεμικού κινήματος (σαν τον Ντέιβιντ Ντίλλινγκερ) και Μαύρους Πανθηρες, σαν τον Μπόμπυ Σηλ.
Ο Μπόμπυ Σηλ, του οποίου η εκδίκαση διαχωρίστηκε, έφαγε φυλακή ενώ οι υπόλοιποι, με κάποια προσχήματα, τελικά αθωώθηκαν. Αλλωστε η δίκη στήθηκε για τρομοκράτηση ή τέλος πάντων "να ηρεμήσουν τα πνεύματα". Με τους Μαύρους Πάνθηρες ήταν όμως αλλιώς: ήταν η πιο ριζοσπαστική οργάνωση του κινήματος, με αναφορές στην κινεζική επανάσταση, με χιλιάδες οπαδούς, ορισμένα ένοπλα τμήματα, και το FBI επιδόθηκε σε μια τρομερή εκστρατεία εξόντωσης, φυσικής και ηθικής, ένα νεο μακαρθισμό που περιλάμβανε και ανοιχτές δολοφονίες.
Στα μέσα της δεκαετίας του '70 τα πράγματα είχαν ξεκαθαρίσει. Άρχισε ο δρόμος της ενσωμάτωσης για όσους δεν κατάφεραν να ριζοσπαστικοποιηθούν πλήρως μέσα από τις διαδικασίες του-αληθινά- μεγαλειώδους αντιπολεμικού κινήματος, είτε με την προσχώρηση στο Δημοκρατικό κόμμα είτε αυτόνομα με την ίδρυση του Πράσινου κόμματος, που όπως και στην Ευρώπη αποτέλεσε καταφύγιο για τα απομεινάρια ενός αγώνα που εκφυλίστηκε ή ηττήθηκε. Ο Μπέρνυ Σάντερς ήταν ένας από αυτούς.

Ο Σάντερς ξεκίνησε σαν μέλος της "Σνικ" (SNCC-Student Non Violent Coordinating Comitee) και μετά την εγκατάστασή του στο Βερμόντ, αναρριχήθηκε από τη δημαρχία του Μπούρλινγκτον στο Κονγκρέσσο και μετά στη Γερουσία, με την στήριξη των Δημοκρατικών, τυπικά όμως ανεξάρτητος. Σε όλη του τη πολιτική σταδιοδρομία καταψήφιζε τα νομοσχέδια που αφορούσαν περιστολή των δημοκρατικών δικαιωμάτων ή μείωση των δαπανών για κοινωνικά προγράμματα. Ο ίδιος αυτοπροσδιορίζεται ως "Δημοκράτης Σοσιαλιστής", δηλαδή σοσιαλδημοκράτης, και, πράγματι, τα πεπραγμένα του στο κονγκρέσσο δικαιολογούν τον χαρακτηρισμό που ο ίδιος έδωσε στον εαυτό του. Δεν δικαιολογούν όμως την αισιοδοξία που εξέφρασαν πολλοί αριστεροί ότι η Αμερική μπορεί να αλλάξει αν αυτός καταφέρει να βγει.

Γουινσκόνσιν: Φοιτητική διαμαρτυρία για την καταστολή

Είναι γεγονός ότι στην Αμερική υπάρχει μια πολύ μεγάλη λαϊκή δυσαρέσκεια. Η δυσαρέσκεια μεγάλωσε μετά την οικονομική κρίση του 2008. Διάφορες μικρο-εστίες αντίστασης αναπτύχθηκαν στις ΗΠΑ με επίκεντρο τις υπηρεσίες πρόνοιας, την καταστολή και τη λειτουργία του χρηματοπιστωτικού συστήματος, αναντίστοιχες βέβαια με τη ραγδαία υποβάθμιση του βιοτικού επιπέδου εκατομμυρίων Αμερικάνων. Και πάλι δεν μπόρεσαν να συντονιστούν και να εκφραστούν αυτόνομα στο κεντρικό πολιτικό επίπεδο, με αποτέλεσμα το κενό αυτό να επιχειρήσει να το καλύψει το Δημοκρατικό Κόμμα, δίνοντας την δυνατότητα σε έναν ανεξάρτητο υποψήφιο να διεκδικήσει το χρίσμα. Αυτό το τελευταίο δεν πρέπει να μας διαφεύγει. Αν ο Μπέρνυ Σάντερς δεν ήταν μέρος αυτού του συστήματος, έστω όχι και τόσο αρεστός όσο η Χίλλαρυ Κλίντον, δεν θα βρισκόταν στη θέση που βρίσκεται. Ο ίδιος, χρησιμοποιεί μια αιχμηρή φρασεολογία, όμως το πολιτικό του πρόγραμμα κεντράρει σε παροχές για τα κατώτερα στρώματα και τίποτα άλλο. Μπορεί να καυχιέται ότι δεν έχει τους μεγιστάνες χρηματοδότες των αντιπάλων του, όμως χρησιμοποιεί τον ίδιο μηχανισμό (κρατικό και κομματικό) με αυτούς, σε παρόμοιου είδους προεκλογική καμπάνια (ντιμπέιτ κλπ).
Η αλήθεια είναι ότι ο λόγος του και η εν γένει συμπεριφορά του απέχει πολύ από τους αντιπάλους του, Δημοκρατικούς και Ρεπουμπλικάνους. Όμως αυτό εμποδίζει πολλούς να δούνε πίσω από τις λέξεις, και ίσως εκεί οφείλεται και η ως τώρα-πραγματικά-μεγάλη επιτυχία του στις προκριματικές εκλογές. Αν θα φτάσει μέχρι τέλους; Δύσκολο. Η όξυνση των αντιθέσεων παγκοσμίως, και με επίκεντρο στη Συρία, δεν θα επέτρεπε σε έναν "εσωστρεφή" πολιτικό να πάρει την προεδρία των ΗΠΑ, ίσως ούτε καν το χρίσμα των Δημοκρατικών. Εκτός αν στην πορεία το γυρίσει... 

Σημειώσεις:

[1]: Το 1868 στην ψηφοφορία για την απόδοση ιθαγένειας στους απελευθερωμένους σκλάβους ψήφισαν υπέρ το 94% των ρεπουμπλικάνων και το 0% των δημοκρατικών. Το 1870 στην ψηφοφορία για την απόδοση εκλογικών δικαιωμάτων στους μαύρους ψήφισαν υπέρ το 100% των ρεπουμπλικάνων και το 0% των δημοκρατικών.
[2]: Το συνέδριο του Δημοκρατικού κόμματος, όπως και του Ρεπουμπλικάνικου, είναι η διαδικασία όπου ψηφίζεται από τους εκλέκτορες που αναδείχτηκαν στην προκριματική διαδικασία, ο υποψήφιος που θα διεκδικήσει την προεδρία των ΗΠΑ. Συνήθως γίνεται στα μέσα καλοκαιριού.