Το 1977, στο πανεπιστήμιο της Ρώμης (μέρος Ι)

Οι Λάμα να μείνουν στο Θιβέτ (I Lama stanno a Tibet)

Η αρχή του Ιταλικού '77-Μέρος Ι

Il padrone disperato  /  Το αφεντικό απεγνωσμένο

ha chiamato il sindacato  /  φώναξε το συνδικάτο

Lama mio salva mi tu  /  Λάμα μου σώσε με εσύ

cosi non se ne puό piu'  /  έτσι δεν πάει άλλο

E con gran pubblicitά  /  και με τυμπανοκρουσίες

va nell' universitά  / πάει στο πανεπιστήμιο

di preciso il diciasette  /  Για την ακρίβεια στις 17

del febbraio settantasette  /  Το Φλεβάρη του '77

sopra un palco da cantante  /  Πάνω σε μια εξέδρα συναυλίας

Il progetto delirante  /  Το παλαβό σχέδιο

Il lavoro benedici  /  Ευλόγησον την εργασία

viva viva i sacrifici  /  Ζήτω ζήτω οι περικοπές.

(.)

 Εισαγωγή

 

Το ιταλικό '77 (Il settantasette) ήταν η χρονιά της μεγάλης φοιτητικής αναταραχής, για πολλούς το επιστέγασμα μιας εποχής σημαντικών γεγονότων που ξεκίνησε μια δεκαετία πιο πριν και σημάδεψε τη σύγχρονη ιστορία της Ιταλίας. Μετά το '77, το κίνημα (il movimento, δηλαδή οι οργανώσεις και οι συλλογικότητες που τοποθετούνταν αριστερά του PCI [1]) έχασε τον πρωταγωνιστικό του ρόλο, παρακολούθησε όλο και πιο παθητικά τις εξελίξεις στις οποίες πρωταγωνίστησαν από το 1978 αφενός ο "ελέφαντας που έχασε το δρόμο του", το PCI, και αφετέρου οι "σύντροφοι που σφάλλουν", οι Ερυθρές Ταξιαρχίες. Συμβολικά, αλλά και ουσιαστικά, η απαγωγή του ηγέτη της DC [2] Άλντο Μόρο στις 16 Απρίλη του 1978 από τις Ερυθρές Ταξιαρχίες ήταν η αρχή της νέας αυτής εποχής.

Ο Άλντο Μόρο κρατούμενος των ΕΤ

Ό Άλντο Μόρο απήχθη την μέρα που η Χριστιανική Δημοκρατία θα έπαιρνε για πρώτη φορά στην ιστορία ψήφο εμπιστοσύνης στη βουλή για το σχηματισμό κυβέρνησης υπό τον Αλντο Μόρο από τον ιστορικό εχθρό της, το ΙΚΚ, ήταν η ενέργεια τις επιπτώσεις της οποίας ακόμα συζητάνε στην Ιταλία. Το 1979 η αστυνομία συλλαμβάνει όλα τα ηγετικά στελέχη της Εργατικής Αυτονομίας [3], της μόνης οργανωμένης δύναμης στο χώρο της επαναστατικής Αριστεράς, με την κατηγορία της τρομοκρατίας, αφού προηγουμένως όλα τα μεγάλα εργοστάσια της χώρας απέλυσαν τους εκατοντάδες συνδικαλιστές της, με την ίδια κατηγορία. To ΙΚΚ ολοκλήρωνε τη δεξιά στροφή του και το ιταλικό κίνημα έμπαινε στα πέτρινα χρόνια (Gli anni di merda, τα σκατένια χρόνια, όπως ονομάστηκαν). Οι Ερυθρές Ταξιαρχίες και άλλες τέτοιες μικρότερες οργανώσεις είχαν πλέον δεκάδες μέλη έξω και εκατοντάδες μέσα με ισόβια. Όλοι ηττήθηκαν, και ο δρόμος που πήραν σηματοδοτήθηκε κατά κύριο λόγο απ' τα γεγονότα του '77, τα οποία ξεκίνησαν με το βίαιο διώξιμο του γενικού γραμματέα της CGIL [4] Λουτσιάνο Λάμα απ' το πανεπιστήμιο της Ρώμης. Ο Λάμα είχε προγραμματίσει στις 17 Φλεβάρη συγκέντρωση-ομιλία στην κεντρική πλατεία του ιδρύματος, αλλά με πολιτικούς όρους μιλώντας, και χρησιμοποιώντας μια πασίγνωστη ιταλική λέξη, προγραμμάτισε μια προβοκάτσια. Και έγινε φυσικά σύρραξη.

Τα προεόρτια 

Τα γραφεία του MSI στις φλόγες

Το πανεπιστήμιο της Ρώμης ήταν κατειλλημένο από τις 2 Φλεβάρη σαν απάντηση στην επιδρομή ενόπλων φασιστών στη γενική συνέλευση του Φιλολογικού, όπου έβγαλαν όπλα και τραυμάτισαν σοβαρά με σφαίρα στο κεφάλι έναν φοιτητή, τον Γκουίντο Μπελακιόμα. Στη διαδήλωση πενήντα περίπου χιλιάδων ανθρώπων που ακολούθησε, οι δυνάμεις του PCI, μαζί με τις οργανώσεις PdUP [5] και ΑΟ [6], επέστρεψαν στο πανεπιστήμιο για συγκέντρωση-ομιλία, ενώ οι υπόλοιποι κατευθύνθηκαν προς τα κοντινότερα γραφεία του νεοφασιστικού κόμματος MSI [7], τα οποία και πυρπόλησαν. Στη συνέχεια της διαδήλωσης, η αστυνομία επιτέθηκε και χρησιμοποιώντας αληθινές σφαίρες τραυμάτισε δυο φοιτητές (τους οποίους συνέλαβε κιόλας) και-μάλλον κατά λάθος-έναν ασφαλίτη, από αυτούς που πυροβολούσαν τους φοιτητές. Πολλοί υποστηρίζουν σήμερα ότι και ορισμένοι φοιτητές ανταπέδωσαν τα πυρά. Πάντως, τρεις φοιτητές τραυματισμένοι, και μάλιστα από πιστόλι, σε εικοσιτέσσερις ώρες ήταν πολύ σοβαρό για να μην εκραγεί το πανεπιστήμιο. Μια μια οι σχολές παίρνανε απόφαση κατάληψης και στις 5 Φλεβάρη, σε μια μεγάλη συνέλευση αποφασίστηκε η κατάληψη όλης της πανεπιστημιούπολης, η οποία είχε περικυκλωθεί την ίδια ώρα από σημαντικές δυνάμεις των καραμπινιέρων.

Πρωτοσέλιδο του "Manifesto" για την εισβολή φασιστών στο πανεπιστήμιο

"Όταν φτάνω στη Φιλοσοφική η συνέλευση έχει αρχίσει, το αμφιθέατρο είναι γεμάτο, ωραίο θέαμα, "γιατί σύντροφοι πρέπει να καταλάβουμε ότι..." λέει ο ομιλητής, μα ως συνήθως πριν παρακολουθήσω τη συνέλευση ρίχνω μια ματιά να δω πόσους συντρόφους γνωρίζω. Υπάρχουν ένα κάρο νέες φάτσες, "όταν γίνεται κάτι χοντρό έρχονται, αλλά μετά ποιος τους ξαναβλέπει..." σκέφτομαι από μέσα μου, όμως κάνω λάθος, είναι ακριβώς οι "καινούργιοι", οι πρωταγωνιστές του '77.

Πληρώνω μια εφημερίδα που ένας μαρξιστής-λενινιστής μου πάσαρε όταν η συνέλευση ταράζεται από σφυρίγματα αποδοκιμασίας, ένας του PdUP κριτικάρει τη διαδήλωση, "δεν χρειαζόταν η επίθεση στα γραφεία του MSI, ήταν ξεκάθαρο ότι η αστυνομία θα επενέβαινε, αυτοί οι αυτόνομοι είναι τρελοί" μου λέει ένας της AO, του απαντώ "η αστυνομία πια σου επιτίθεται όπου και όποτε θέλει, είτε έχει χτυπηθεί γραφείο φασιστών είτε όχι", αλλά δεν ξέρω αν με ακούει μέσα στον χαμό που γίνεται στην αιθουσα.

Η συνέλευση αποφασίζει τελικά να καταλάβει τη Φιλοσοφική και την πρυτανεία ενάντια στον νόμο Μαλφάττι [8] και στις φασιστικές επιδρομές. Η ενωτική απόφαση ρίχνει την ευθύνη στο υπουργείο Δημόσιας Τάξης και στην κυβέρνηση και ζητάει την απελευθέρωση των [δυο τραυματισμένων φοιτητών] Πάολο και Ντάντο, όμως στην πραγματικότητα ένα μέρος του κινήματος, αυτοί του PdUP και της ΑΟ μουρμουρίζουν ότι ένα μέρος της ευθύνης πρέπει να αποδοθεί και στην Εργατική Αυτονομία για την επίθεση στα γραφεία των φασιστών.

Οι νεολαίοι του ΙΚΚ εισηγούνται εναντίον, γιατί τέτοιες πρωτοβουλίες δεν είναι δημιουργικές και τείνουν να καθυστερήσουν τα μεταρρυθμιστικά σχέδια (φυσικά αυτές οι κριτικές εκφράζονται σε συνελεύσεις μεμονωμένων σχολών και όχι σε συντονιστικό συνελεύσεων, όπου μια τέτοια τοποθέτηση θα προκαλούσε χορωδίες με συνθήματα "Γλύψε τον κώλο της DC", "μα-λά-κες, μα-λά-κες", "σε πληρώνει ο Κοσσίγκα [9]")

(Μαρτυρία από τη συνέλευση στις 2 Φλεβάρη).

Ενρίκο Μπερλινγκουέρ( PCI)-Άλντο Μόρο (DC)

Το ΙΚΚ, με δηλώσεις κορυφαίων στελεχών του (του Τζόρτζιο Αμέντολα, Ούγκο Πεκκιόλι κλπ), καταδίκασαν την επίθεση στα γραφεία του "Μετώπου Νεολαίας" (του MSI) μιλώντας για "νεοσυμμοριτισμό" ("neosquadrismo", squadrismo ήταν οι τρομοκρατικές επιθέσεις των ταγμάτων εφόδου του Μουσολίνι σε συνδικαλιστές και αριστερούς), καταδίκασαν και με άρθρο στην εφημερίδα του κόμματος "Ουνιτά" και την κατάληψη του πανεπιστημίου, μιλώντας για καμιά δεκαριά αλήτες αυτόνομους που κλείσανε όλο το ίδρυμα.

"Siamo provocatori, siamo teppisti-Andreotti e Cossiga, i veri comunisti"  (Είμαστε προβοκάτορες, είμαστε αλήτες-Οι Αντρεόττι και Κοσσίγκα [είναι] οι πραγματικοί κομμουνιστές)

ΙΚΚ και κίνημα

 

Η δημοσίευση του Ιστορικού Συμβιβασμού

Η σκληρή αντίδραση του ΙΚΚ είχε τη λογική της, θα πει κανείς. Το ιταλικό κομμουνιστικό κόμμα είχε διατυπώσει ήδη από το 1973-ως απάντηση στο πραξικόπημα της CIA που ανέτρεψε τον Σαλβαντόρ Αλιέντε στη Χιλή-τον λεγόμενο Ιστορικό Συμβιβασμό, δηλαδή την πεποίθηση ότι, ακόμα και κερδίζοντας τις εκλογές, οι αριστερές δυνάμεις δεν μπορούν να κυβερνήσουν χωρίς τη συμμαχία με τμήματα της μεγαλοαστικής τάξης-τα πιο προοδευτικά-ώστε να αποφευχθεί μια παρόμοια τραγωδία όπως της Χιλής. Η έννοια του Ιστορικού Συμβιβασμού ήταν μια στρατηγική κατεύθυνση. Στην πραγματικότητα, το ΙΚΚ εγκατέλειπε και θεωρητικά την ιδέα του σοσιαλισμού που προϋποθέτει την ανατροπή και όχι την συνεργασία με την αστική τάξη, την καταστροφή του αστικού κράτους και όχι τη συμμετοχή σ' αυτό. Ο Μπερλινγκουέρ υποστήριξε ότι και με 51% στις εκλογές (ήδη από το 1948, επί Παλμίρο Τολλιάτι, το κόμμα αναγνώριζε αυτόν ως μοναδικό ρεαλιστικό δρόμο για τον σοσιαλισμό) οι αριστερές δυνάμεις δεν μπορούν να εφαρμόσουν πρόγραμμα σταδιακού μετασχηματισμού της κοινωνίας σε σοσιαλιστική:

"[...]απ' την άλλη μεριά, η αντιπαράθεση και η μετωπική σύγκρουση αναμεσα στα κόμματα που έχουν μια βάση στο λαό και από τα οποία σημαντικές μάζες του λαού αισθάνονται ότι εκπροσωπούνται, οδηγούν σε μια ρήξη, σ' έναν κατά κυριολεξία διχασμό της χώρας, που θα ήταν μοιραίος για τη δημοκρατία και θα παρέσυρε τις ίδιες τις βάσεις της επιβίωσης του δημοκρατικού κράτους" [...] " το κεντρικό πολιτικό πρόβλημα στην Ιταλία υπήρξε, και παραμένει περισσότερο από ποτέ, ακριβώς το πρόβλημα της αποφυγής μιας σταθερής και οργανικής συγκόλλησης ανάμεσα στο Κέντρο [10] και τη Δεξιά, σ' ένα πλατύ μέτωπο κληρικοφασιστικού  τύπου, και επιτυχίας, απεναντίας, μιας μετακίνησης των κοινωνικών δυνάμεων που τοποθετούνται στο Κέντρο προς θέσεις συνεπείς, δημοκρατικές."
Ενρίκο Μπερλινγκουέρ: Ιστορικός Συμβιβασμός, σελ.127-128, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1977

Το παραπάνω απόσπασμα αποτυπώνει καθαρά την εξωραϊστική αταξική θέωρηση για τη ΧΔ σαν ένα "κόμμα που εκπροσωπεί σημαντικές μάζες", αλλά και τη δηλωμένη διάθεση εγκατάλειψης της προοπτικής των αγώνων, μπροστά στον "κίνδυνο διχασμού του έθνους, στοχεύοντας η ΧΔ να προσεγγίσει την Αριστερά. Φυσικά έγινε το αντίθετο. Το ΙΚΚ ήταν ένα κλασικό ρεφορμιστικό κόμμα της Αριστεράς που, με αφορμή τη χούντα της Χιλής, βρήκε την ευκαιρία να τεκμηριώσει καλύτερα και να επιταχύνει την πολιτική που ακολουθούσε εδώ και δεκαετίες.
Όταν ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ (γενικός γραμματέας του ΙΚΚ) έγραψε για το θεωρητικό περιοδικό "Rinascita" ("Αναγέννηση") το φθινόπωρο του '73 (ένα μήνα μετά το πραξικόπημα του Πινοσέτ- ήταν έτοιμος από καιρό προφανώς), σε τρεις συνέχειες, τη θεωρητική τεκμηρίωση για την επιδιωκόμενη συμμαχία με τη ΧΔ, ο πολιτικός σεισμός που προκλήθηκε ήταν τεράστιος, ειδικά στη Δυτική Ευρώπη: το ΙΚΚ ήταν το μεγαλύτερο κομμουνιστικό κόμμα της Δύσης, με εκατομμύρια μέλη, με τον έλεγχο των συνδικάτων, όχι μιας οποιασδήποτε χώρας, αλλά μιας βιομηχανικής χώρας. Είχε την πλειοψηφία στα δημοτικά συμβούλια όλων σχεδόν των σημαντικών δήμων της χώρας, πλην του νότου που η ΧΔ εξουσίαζε με τις πλάτες τις Κόζα Νόστρα και της Καμόρρας.

Οι φωνές εντός της Αριστεράς, που κάναν υπομονή μπροστά στην στρατηγική του ΙΚΚ, πάγωσαν με το εκλογικό αποτέλεσμα του Ιούνη του 1976. Παρά τις προσδοκίες, το ΙΚΚ δεν κατάφερε να πάρει τις εκλογές στην πιο ευνοϊκή συγκυρία για αυτό: 34,4% (άνοδος 7%) έναντι 38,7% της ΧΔ (στάσιμη), συν 1,5% του κοινού σχήματος PdUP και ΑΟ. Ιστορικά ήταν το καλύτερο αποτέλεσμα του κόμματος, όμως δεν έγινε εφικτό να προσπεράσει τη ΧΔ και να έχει το πάνω χέρι στη "συγκρότηση πραγματικά δημοκρατικής κυβέρνησης". Η κατάρρευση της ΧΔ, υπό το βάρος των μεγάλων λαϊκών αγώνων και των οικονομικών σκανδάλων, δεν συνέβη. Ετσι, ο Μπερλινγκουέρ προχώρησε σε περαιτέρω εκπτώσεις: Θα στήριζε κυβέρνηση μειοψηφίας της ΧΔ. Το κόψιμο αυτό του τιμονιού, όσο δεν πήγαινε δεξιά, προκάλεσε ένα μίγμα από οργή και απογοήτευση στην εκτός των τειχών Αριστερά. Ένα σημαντικό τμήμα αυτής στήριξε στις εκλογές το ΙΚΚ, έχοντας την αυταπάτη ότι το ιστορικό "προσπέρασμα" (sorpasso) θα δημιουργούσε εξελίξεις, και είναι ενδεικτικό της πολιτικής πίεσης που ασκούσε το ΙΚΚ προς τα αριστερά του, μεγαλύτερη ασφαλώς απ' την πίεση που το κίνημα ασκούσε προς αυτό. Το υπόλοιπο κομμάτι, και ειδικά η Εργατική Αυτονομία, επέλεξε την αποχή, θέση που σταθερά και ιδεολογικά στήριζε, όμως στις συγκεκριμένες εκλογές το ΙΚΚ δεν είχε ιδιαίτερο πρόβλημα με αυτό-όσο θα είχε με ένα ξεχωριστό κατέβασμα.
Το κομμουνιστικό κόμμα, πιστεύοντας ότι, ρεαλιστικά, θα μπορούσε να αντλήσει ψήφους και από την ιδεολογική αποχή, δεν έδωσε προεκλογικά ένταση στην αντιπαράθεση με τους Αυτόνομους, περισσότερη απ' όση έδινε συνήθως. Και όντως πήρε ένα κομμάτι της αποχής. Το απογοητευτικό εκλογικό αποτέλεσμα όμως ενίσχυσε τις φωνές για ξεκαθάρισμα των λογαριασμών με το κίνημα. Άμεσα κιόλας. Το ίδιο φυσικά επιθυμούσε και το σύστημα, το οποίο είχε εντείνει την καταστολή με σκοπό αφενός να τρομοκρατήσει το κίνημα και αφετέρου να διαχωρίσει και να σπρώξει τις πιο μαχητικές του ομάδες, τους λεγόμενους "μιλιταριστές" σε μια ένοπλη αντιπαράθεση μηχανισμών, αυτό που στην Ιταλία ονομάστηκε "Στρατηγική της Έντασης" και συνδύασε και τη δράση παρακρατικών ακροδεξιών, από την οποία θα κέρδιζε σίγουρα και συντριπτικά.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ ΣΤΟ ΜΕΡΟΣ ΙΙ

Σημειώσεις:
[1]: Partito Comunista Italiano- το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα (ΙΚΚ). Εγκατέλειψε τον τίτλο και τα σύμβολά του το 1991, δίνοντας τη θέση του στο Δημοκρατικό Κόμμα της Αριστεράς.
[2]: Democrazia Cristiana- η Χριστιανική Δημοκρατία (ΧΔ), το κόμμα της κεντροδεξιάς που κυβέρνησε ανελλιπώς από την πτώση του Φασισμού το 1945 μέχρι το 1994, οπότε διαλύθηκε υπό το βάρος μεγάλων οικονομικών σκανδάλων.
[3]: Autonomia Operaia. Μια συνομοσπονδία, στην ουσία, οργανώσεων και συλλογικοτήτων που προήλθε από τη διάλυση των βασικών οργανώσεων της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς. Οι θέσεις των διαφόρων τοπικών οργανώσεων δεν ήταν εντελώς κοινές, όμως η Εργατική Αυτονομία ήταν μαζική με επιρροή σε εργοστάσια, γειτονιές και πανεπιστήμια. Δραστηριοποιείται ακόμα.
[4]: Confederazione Generale Italiana Lavoratori- Ιταλική Γενική Συνομοσπονδία Εργατών, το μεγαλύτερο συνδικάτο της χώρας.
[5]: Partito dell' Unitά Proletaria- το Κόμμα Προλεταριακής Ενότητας, που συσπειρωνόταν γύρω από την εφημερίδα "Il Manifesto", διαφωνούντες του PCI.
[6]: Avanguardia Operaia- Εργατική Πρωτοπορία, τροτσκιστογενής οργάνωση, η μεγαλύτερη του ιδιότυπου στην Ιταλία τροτσκιστικού χώρου.
[7]: Movimento Sociale Italiano- Ιταλικό Κοινωνικό Κίνημα- το κόμμα των υποστηρικτών του Μουσολίνι μετά τον πόλεμο, οι πιο σκληρές φράξιες του οποίου έδρασαν καθαρά τρομοκρατικά, με πολύνεκρες βομβιστικές επιθέσεις, όπως τη γνωστή της Τράπεζας στην Πλατεία Φοντάνα στο Μιλάνο το 1969, για την οποία οι αρχές μπλέξανε δυο αναρχικούς, τον Πινέλλι και τον Βαλπρέντα. Στις εκλογές του '72 πήραν το μεγαλύτερο ποσοστό τους, πάνω από 9%.
[8]: Ο νόμος  Μαλφάττι του Δεκέμβρη 1976 προέβλεπε κατάργηση εξεταστικών περιόδων, αύξηση διδάκτρων για αυτούς που χάνουν χρονιά, αναθεώρηση προγραμμάτων σπουδών κλπ.
[9]: Φραντσέσκο Κοσσίγκα. Στέλεχος πρώτης γραμμής της ΧΔ, τότε υπουργός δημόσιας τάξης.
[10]: Η ΧΔ θεωρούνταν Κέντρο και το νεοφασιστικό κόμμα MSI Δεξιά στον επίσημο ιταλικό πολιτικό λόγο. Στην Ελλάδα θα κατατασσόταν σε Κεντροδεξιά και Ακροδεξιά αντίστοιχα.