"Πως καθιερώθηκε η παγκόσμια ημέρα των εργατών (Πρωτομαγιά)";

Η Προέλευση της Εργατικής Πρωτομαγιάς

Η δεκαπενθήμερη εφημερίδα"Όρντινε Νουόβο" (L'Ordine Nuovo, μτφρ. Η Νέα Τάξη) πρωτοεκδόθηκε την Πρωτομαγιά του 1919 στo Τορίνο, τη μεγάλη εργατούπολη της Ιταλίας, με πρωτοβουλία της αριστερής πτέρυγας του Ιταλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος (PSI), αυτής που μετά από περίπου δύο χρόνια συγκρότησε το ΚΚ Ιταλίας (PCd'I). Διευθυντής ήταν ο Αντόνιο Γκράμσι και η εφημερίδα έφερε την επεξήγηση "εβδομαδιαία επιθεώρηση σοσιαλιστικής κουλτούρας". Ανέπτυξε πλούσια θεματολογία πιάνοντας ζητήματα θεωρίας, συνδικαλιστικά και πολιτικά θέματα αλλά και διεθνείς ανταποκρίσεις-αναλύσεις με επίκεντρο βέβαια τη Σοβιετική Ρωσσία, που μονοπωλούσε το ενδιαφέρον, όχι μόνο στον εργατικό τύπο.
Με την ίδρυση του ΚΚΙ, στις 21 Γενάρη 1921, το "Όρντινε Νουόβο" αποτέλεσε το καθημερινό-πλέον-επίσημο όργανο του κόμματος μέχρι την άνοδο του Φασισμού το 1922, οπότε διακόπηκε η έκδοση του. Τον Μάρτη του 1924, σε συνθήκες ημιπαρανομίας, ξαναεκδόθηκε ως θεωρητικό όργανο του ΚΚΙ, με άτακτη περιοδικότητα μέχρι τις αρχές του 1926, οπότε τελικά συνελήφθησαν τα περισσότερα στελέχη του κόμματος, μαζί και ο Γκράμσι, και η εφημερίδα έκλεισε. Στα τέλη της δεκαετίας του '50 οι Ιταλοί νεοφασίστες του Πίνο Ράουτι σφετερίστηκαν τον τίτλο, προσθέτοντας σ' αυτόν το μότο των Ες-Ες "η τιμή μας είναι η πίστη μας", δημιουργώντας την ομώνυμη παρακρατική τρομοκρατική οργάνωση. Η ιστορική εφημερίδα έκλεισε από τον φασισμό και έσβησε από τον νεοφασισμό.

Την περίοδο που πρωτοεκδόθηκε το "Όρντινε Νουόβο" μια μεγάλη πολιτική αντιπαράθεση μαίνονταν στους κόλπους της Αριστεράς, μαζί και οι-ιδιαίτερα ισχυροί στην Ιταλία-αναρχικοί. Τα καινούργια στοιχεία που προστέθηκαν στη συζήτηση ήταν αφενός μεν η πολιτική χρεωκοπία των (σοσιαλιστικών) κομμάτων της Β'Διεθνούς, λόγω της στήριξης που πρόσφεραν στις αντίστοιχες αστικές τάξεις κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Μουσολίνι ήταν ένα παράδειγμα τέτοιο, και αφετέρου η Επανάσταση του Οκτώβρη στη Ρωσσία που ανέτρεψε παγκόσμια τους πολιτικούς συσχετισμούς. Η ίδια η Πρωτομαγιά απέκτησε τότε και ένα διαφορετικό νόημα. Στο πρόγραμμά της, εκτός από τις διεκδικήσεις δικαιωμάτων, πέρασε και η διεκδίκηση της εξουσίας, όχι πλέον αφηρημένα όπως πριν, αλλά με συγκεκριμένους όρους και προϋποθέσεις, κάτι που οι Ρώσσοι έδειξαν ότι είναι εφικτό να επιτευχθεί.
Από κει και πέρα πάντα υπήρξε-και υπάρχει ακόμα- αντιπαράθεση για την ιστορική προέλευση του εορτασμού της Πρωτομαγιάς. Κάτι τέτοιο δεν είναι κενό περιεχομένου. Τόσο οι αναρχικοί όσο και οι σοσιαλιστές (και αργότερα ξεχωριστά οι κομμουνιστές) με τη διεκδίκηση της πατρότητας της Πρωτομαγιάς ουσιαστικά προσπαθούσαν να προβάλουν το δικό τους πολιτικό πρόγραμμα. Να χρωματίσουν ανάλογα τις εκδηλώσεις. Έτσι, στο δεύτερο τεύχος της εφημερίδας, την 15η Μαΐου 1919 γράφεται ένα άρθρο για το θέμα αυτό, σαν απάντηση σε ερώτηση αναγνώστη (μετάφραση δικιά μου).

Η προέλευση της Πρωτομαγιάς

Αγαπητό "Όρντινε Νουόβο"Στην ομιλία  της Πρωτομαγιάς, μιλώντας από το κτήριο του Συνδέσμου Εργατών του Τορίνο, ο φίλος Γκαρίνο απέδωσε στους αναρχικούς του Σικάγου την πρωτοβουλία για τη διεθνή γιορτή των εργατών (βλέπε εφημερίδα "Αβάντι!" τορινέζικη έκδοση της 3ης Μαΐου). Θα μπορούσες να μου πεις αν κάτι τέτοιο είναι σωστό;
Όχι από κάποια ανόητη μανία να καπαρώσουμε για λογαριασμό αυτής ή της άλλης ομάδας τη δόξα της πρωτοβουλίας της πρώτης Μαΐου, μα για την ιστορική ακρίβεια πρέπει να ξοδέψουμε κάποιες κουβέντες για να αποδείξουμε ότι ο φίλος Γκαρίνο είπε, σίγουρα άθελά του, κάτι που δεν ισχύει. Τα στοιχεία που εδώ παραθέτουμε προέρχονται από μια μελέτη του Γαβριήλ Ντεβίλλ [1]: "Historique du Premier Mai" που δημοσιεύτηκε τον απρίλη του 1896 στο Devenir Social και από το άφθονο υλικό που έχουμε μαζέψει πάνω στους "Μάρτυρες του Σικάγου", για τους οποίους θα ασχοληθούμε μόλις μας το επιτρέψει ο χώρος [σ.σ. της εφημερίδας].
Στην ιστορία της Πρωτομαγιάς μπορεί κανείς να διακρίνει δυο περιόδους: Στην πρώτη, οι εκδηλώσεις είναι αποκλειστικά περιορισμένες στο να γιορτάζουν την κατάκτηση της εργάσιμης ημέρας των οχτώ ωρών ή την εφαρμογή της, και είναι η περίοδος που μπορεί να ονομαστεί αμερικάνικη. Και στη δεύτερη, που ξεκινάει το 1889, στην οποία η Πρωτομαγιά, αν και έχει πάντα στο πρόγραμμά της την διεκδίκηση των οχτώ ωρών, μετατρέπεται σε διεθνή διεκδίκηση σοσιαλιστικής έμπνευσης, μέσο προπαγάνδας των εργατών και αγώνα κόντρα στις κυβερνητικές εξουσίες, ισχυρό σύμβολο διεθνιστικής ταξικής συνείδησης και διεθνούς ταξικού αγώνα.
Η κατάκτηση των 8 ωρών γιορταζόταν στην Αυστραλία, στο κράτος της Βικτόριας, από τις 21 Απρίλη του 1856 κάθε χρόνο την ίδια ημερομηνία, [που ήταν] η επέτειος της νομικής κατοχύρωσης αυτής της κατάκτησης. Απ' την άλλη, οι γερμανόφωνοι εργάτες των ΗΠΑ είχανε για πολύ καιρό την συνήθεια να απεργούν κάθε χρόνο την πρώτη Δευτέρα του Σεπτέμβρη, Labour Day-Μέρα των Εργατών, που αργότερα χρησιμοποιήθηκε εν μέρει για την προπαγάνδιση της οργάνωσης των εργατών. Αυτές οι δυο διαφορετικές ημερομηνίες έχουν σχέση προφανώς με τις κλιματικές συνθήκες που επικρατούν στις δυο περιοχές.
Τον Οκτώβρη του 1884, το 4ο συνέδριο της Ομοσπονδίας Οργανωμένων Συνδικάτων των ΗΠΑ [2] (οργανώσεις συγγενικές στο πνεύμα με τα εγγλέζικα Τρέηντ Γιούνιονς-Trade Unions) που έγινε στο Σικάγο, πήρε απόφαση να επιβάλλει την εργάσιμη ημέρα των 8 ωρών ξεκινώντας από την 1η Μαΐου του 1886, και αυτή η απόφαση επιβεβαιώθηκε το Δεκέμβρη του επόμενου έτους στο συνέδριο της Ουάσινγκτων. Την Πρωτομαγιά του 1886 θα ήταν η έναρξη  του καθεστώτος των 8 ωρών για τους εργοδότες που θα δεχόταν την απόφαση των εργατικών ενώσεων, και της απεργίας [κόντρα] σε αυτούς που θα αρνιούνταν: Η επιλογή της ημερομηνίας της πρώτης Μάη έγινε σχεδόν σίγουρα, όπως υποστηρίζει ο Ντεβίλλ, από το γεγονός ότι σε πολλές πολιτείες των ΗΠΑ η πρώτη Μαΐου ήταν η συνηθισμένη λήξη της ενοικίασης [εργατικού δυναμικού] και των συμβάσεων εργασίας.

Οι Μάρτυρες της πλατείας Χάιμάρκετ

Η κίνηση αυτή όμως απέτυχε εξαιτίας της βίαιης αντίδρασης που προκλήθηκε στις ΗΠΑ από τα γεγονότα του Σικάγου. Σ' αυτήν την πόλη, όπως και αλλού άλλωστε, τους αμέσως προηγούμενους μήνες της Πρωτομαγιάς του 1886, [που ήταν η] επιλεγμένη ημερομηνία για τη γενίκευση του αγώνα, είχαν πολλαπλασιαστεί οι συγκεντρώσεις και οι εκδηλώσεις υπέρ του οχταώρου. Η ομάδα των αποκαλούμενων "αναρχικών" του Σικάγο (θα δούμε παρακάτω ότι αυτή η έκφραση θα πρέπει να αντικατασταθεί με το "διεθνιστές"), στην οποία πρωτοστατούν οι Αλβέρτος Πάρσονς, Αύγουστος Σπάις, Σαμουήλ Φήλντεν ήθελε, και το κατάλαβαινε κανείς, να διαχωριστούν από τον "Σύνδεσμο για τις 8 ώρες" που είχε σχηματιστεί την εποχή εκείνη, αν και έπαιξαν σε ατομικό επίπεδο [σ.σ. εννοεί όχι σαν ομάδα, αλλά σαν άτομα) σημαντικό ρόλο στο εν λόγω κίνημα.
Οι "διεθνιστές" πρότειναν ένα άλλον στόχο, και άλλα μέσα αγώνα, όχι τον "Σύνδεσμο για τις 8 ώρες", αλλά δεν μπορούσαν [και] να μείνουν αδιάφοροι στο κίνημα για μια τέτοια κατάκτηση η οποία είχε ριζώσει στην καρδιά των εργατών. Συμμετείχαν λοιπόν [σ'αυτόν], χωρίς να απαρνηθούν τις δικές τους πιο ψηλές και γενικότερες διεκδικήσεις. Συν τοις άλλοις, είχανε μεγάλο ηθικό σθένος, ήταν έξοχοι ομιλητές, τους είχε εμπιστοσύνη η μάζα. Σχεδόν χωρίς να το αντιληφθούν βρέθηκαν να είναι από τους παράγοντες που άκουγε και ακολουθούσε περισσότερο το κίνημα.
Αυτοί προκάλεσαν στους εργάτες έναν αιφνιδιασμό μέσα στον αγώνα, αν και χωρίς να κρύβονται ούτε να κρύβουν στους ίδιους τους εργάτες ότι η κατάκτηση του οχταώρου έπρεπε να ακολουθηθεί και ενσωματωθεί σε άλλες, διαφορετικές, κατακτήσεις. Μετά την έκρηξη της βόμβας στο τέλος των ομιλιών το βράδυ της 4ης Μαΐου 1886, όλοι οι "διεθνιστές" ηγέτες συνελήφθησαν και το κίνημα για το οχτάωρο σταμάτησε ξαφνικά στη μέση.

Μετά από διάφορες απόπειρες,ενωμένη σε ένα κέντρο η ταξική συνείδηση, στα ομοσπονδιακά συνδικάτα, τα οποία μετασχηματίστηκαν την ίδια χρονιά 1886 στην Αμερικάνικη Ομοσπονδία Εργασίας (AFL-American Federation of Labour), στο συνέδριο του Σαιν Λούις το 1888 ξανατέθηκε η πρόταση να προσδιοριστεί ο εορτασμός της ημέρας των 8 ωρών την Πρωτομαγιά του 1890.

Εδώ τελειώνει η "αμερικάνικη περίοδος". Στο [ιδρυτικό] συνέδριο της B' Διεθνούς [3] στο Παρίσι τον Ιούλη του 1889 πάρθηκε η παρακάτω απόφαση: "Θα οργανωθεί μια μεγάλη διεθνής διαδήλωση σε σταθερή ημερομηνία, με τρόπο ώστε, σε όλες τις χώρες και σε όλες τις πόλεις συγχρόνως, την ίδια καθορισμένη μέρα, οι εργαζόμενοι να επιβάλλουν στην εξουσία να μειώσουν θεσμικά στις 8 ώρες την εργάσιμη ημέρα και να εφαρμόσουν τις υπόλοιπες διακηρύξεις  του διεθνούς συνεδρίου του Παρισιού".
Η ημερομηνία της Πρώτης Μαΐου επιλέχτηκε ακριβώς σε σχέση με τη διακήρυξη που υπερψηφίστηκε από την AFL στο συνέδριο του Σαιν Λούις, το οποίο αναφέραμε. Παρά το γεγονός ότι από την πρωτοβουλία των Αμερικάνων εργατοσυνδικαλιστών ήλθε για τους σοσιαλιστές η ευκαιρία να διαλέξουν την ημερομηνία της πρώτης Μαΐου, η σκέψη για μια διεθνή εκδήλωση που θα εμπεριέχει όλες τις εργατικές διεκδικήσεις, με πρώτη την καθιέρωση του οχταώρου, ξεκίνησε από το Συνέδριο του Παρισιού, και ειδικά από τους Γάλλους σοσιαλιστές.
Το Συνέδριο του Παρισιού βέβαια είχε προτείνει την διαδήλωση για μια και μόνο φορά. Η περιοδικότητα της Πρωτομαγιάς καθορίστηκε με οριστικό τρόπο στο Συνέδριο της Β' Διεθνούς στις Βρυξέλλες το 1891 [...] 

Το κείμενο του "Όρντινε Νουόβο" ουσιαστικά αναφέρει ότι η καθιέρωση της Πρωτομαγιάς ως διεθνούς (και όχι μόνο αμερικάνικης) μέρας αγώνα δεν συνδέεται άμεσα με τη Σφαγή του Σικάγου, η οποία δεν ήταν δυστυχώς και ασυνήθιστη [4] στην ιστορία του αμερικάνικου εργατικού κινήματος, αλλά αποτέλεσε πρωτοβουλία των σοσιαλιστικών κομμάτων της Ευρώπης.  Αυτή η διαπίστωση συγκέντρωσε βέβαια μεγάλη πολεμική, όπως και ο όρος "διεθνιστές" αντί για αναρχικοί, που χρησιμοποίησε ο συντάκτης. Στο τέταρτο τεύχος της εφημερίδας (31-5-1919) φιλοξενήθηκε επιστολή αναρχικού που επιδίωξε να ανατρέψει τα δυο βασικά σημεία του άρθρου.

Η γερμανόφωνη εφημερίδα των Διεθνιστών

Γιατί όμως επιλέχτηκε αυτή η ημερομηνία ειδικά, την στιγμή που την ίδια στιγμή μεγάλες απεργίες ξεσπούσαν και καταστέλλονταν στις ευρωπαϊκές μητροπόλεις του καπιταλισμού; Η σύνδεση με το Σικάγο-ή σωστότερα με την απεργία στις ΗΠΑ-έγινε, και αυτό δεν αναφέρεται στο άρθρο, γιατί η τότε πρωτομαγιάτικη απεργία, παρά την καταστολή, σημείωσε σπουδαία επιτυχία. Ο χρόνος εργασίας μειώθηκε άμεσα για εκατοντάδες χιλιάδες εργάτες της Αμερικής. Λόγω αυτού, τα εργατικά κόμματα βρήκαν ένα γεγονός που συμβόλιζε την διεκδίκηση, την επιτυχία και τη θυσία, και το έκαναν παγκόσμιο.
Η ισχυρή πολιτικά ομάδα του Σικάγου, στην οποία ηγετικό ρόλο έπαιξαν οι εκτελεσθέντες συνδικαλιστές, αυτοπροσδιορίζονταν ως "διεθνιστές" [5]. Αυτή ήταν η μια από της δυο φράξιες του αμερικάνικου Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος (SLP), η άλλη ήταν οι ρεφορμιστές Λασσαλικοί οι οποίοι προσδοκούσαν την θεσμική ενσωμάτωση των συνδικάτων στο αμερικάνικο πολιτικό σύστημα, περίπου όπως συμβαίνει σήμερα. Ως επί το πλείστον γερμανικής καταγωγής, αυτοπροσδιορίστηκαν έτσι διότι προσέγγιζαν περισσότερο το συνδικαλισμό και λιγότερο τον αναρχισμό, αν και εξτρεμιστές για τα δεδομένα του ΣΕΚ, αν και σε επαφή με τους νεοϋορκέζους ακόλουθους του Μπακούνιν. Τα συνθήματά τους ήταν μαξιμαλιστικά, ουτοπικά, όμως ανήκαν στον πυρήνα της εργατικής τάξης του Σικάγου η οποία τους έβλεπε ως ασυμβίβαστους και θαρραλέους ηγέτες. Και η στάση που τήρησαν μέχρι την αγχόνη ήταν παρόμοια.
Σηματοδότησαν με το τραγικό τέλος τους και το τέλος μιας εποχής για το συνδικαλιστικό κίνημα της Αμερικής, της εποχής όπου η προλεταριακή διαμαρτυρία εκφραζόταν χωρίς οργάνωση, πειθαρχία και πολιτικό πρόγραμμα, αλλά ενστικτώδικα. Πλέον στο προσκήνιο, στην Αμερική και στον Κόσμο, έρχονται τα εργατικά κόμματα, η απαιτούμενη ανώτερη μορφή οργάνωσης της διεκδίκησης.

Σημειώσεις:

[1]:Gabriel Deville, ο συγγραφέας του άρθρου "Ιστορικό της Πρώτομαγιάς" το οποίο δημοσιεύτηκε τον Απρίλη του 1896 στο περιοδικό Le Devenir Social-το Κοινωνικό Προτσές. Ήταν μια μαρξιστικού προσανατολισμού επιθεώρηση που ίδρυσε ο Ντεβίλλ (χρηματοδότης) μαζί με τον Λαφάργκ. Φιλοξένησε άρθρα σημαντικών σοσιαλιστών των τελών του 19ου αιώνα, όπως του Πλεχάνωφ και του Κάουτσκυ.
[2]: FOTLU-Federation of Organized Trade and Labor Unions. Ο πρόδρομος της AFL. Στο κείμενο αναφέρονται ως ομοσπονδιακά συνδικάτα.
[3]: Όσοι αναρχικοί δεν είχαν αποχωρήσει από την Α' Διεθνή το 1872, αποβλήθηκαν από την Β' Διεθνή το 1896, με το Συνέδριο του Λονδίνου.
[4]: Ειδικά οι απεργοί στους σιδηροδρόμους μετρούσαν δεκάδες θύματα από τις σφαίρες του στρατού, της αστυνομίας ή των μπράβων, τουλάχιστον για τριάντα χρόνια πριν το "Σικάγο".
[5]: Σ.Γιελέν: "1886: Η προπαγάνδα μέσα απ' την δράση. Η Ιστορία της Εργατικής Πρωτομαγιάς". Υπάρχει στο διαδίκτυο.

Ολόκληρο το αρχείο των φύλλων του "Όρντινε Νουόβο" βρίσκεται ψηφιοποιημένο και μπορεί κανείς να το βρει στο διαδίκτυο.