Η Χρυσή Εποχή
Ένα κεφάλαιο της ελληνικής μυθολογίας σαν ανάμνηση και εργαλείο εξήγησης
Διάβαζα (ξανά) την "Ελληνική Μυθολογία", μια παλιά έκδοση (εκδ.Αστήρ, Αθήνα 1980) που είχα όταν ήμουν παιδί και έχω κρατήσει μέχρι τώρα, ολίγον σκισμένη, και συγκεκριμένα το κεφάλαιο Η Χρυσή Εποχή. Η Χρυσή εποχή ήταν η περίοδος της βασιλείας του Κρόνου, πριν τον εκθρονίσει με την τιτανομαχία ο Δίας, χρησιμοποιώντας και διάφορα υπερόπλα, σαν τους εκατόγχειρες, τα πολυβόλα της εποχής. Και τι χαρακτηριστικά είχε αυτή η εποχή, σύμφωνα με την περιγραφή του βιβλίου; εδώ είναι το εκπληκτικό.
[...] Φυσικά, κανένας δεν είχε ανάγκη να δουλεύη στον ευτυχισμένο αυτόν καιρό. Δε γνώριζαν τι πράμα ήταν οι αρρώστιες, οι λύπες και τα γερατειά. Άντρες και γυναίκες ζούσαν πολλές εκατοντάδες χρόνια και ποτέ δεν άσπριζαν, δε ζάρωναν, τα ποδια τους βαστούσαν και ήταν πάντα νέοι και καλοκαμωμένοι. [...] Κανένας δεν ήταν φτωχός, γιατί όλοι είχαν τα ίδια πολύτιμα πράματα: τον ήλιο, τον καθαρό αέρα και το νερό της πηγής, που ανάσταινε τον άνθρωπο, το παχύ χορτάρι για χαλί, το γαλανό ουρανό για στέγη, τους καρπούς για φαΐ και τα λουλούδια του λόγγου και των χωραφιών για στολίδια και ομορφιά. Έτσι κανένας δεν ήταν πλουσιώτερος από τον άλλο, δεν υπήρχαν χρήματα και κλειδωνιές κι αμπαρώματα. Ο καθένας είχε φίλους όλο τον κόσμο και δεν ήθελε να έχη περισσότερα απ΄όσα είχαν οι άλλοι. [...] (σελ.11)
Πολλοί ανθρωπολόγοι, και ακολούθως κοινωνιολόγοι, περιγράφουν μια φάση της εξέλιξης του ανθρώπου στην προϊστορική εποχή σαν πρωτόγονη κοινοτιστική (κομμουνιστική). Στην περίοδο αυτή δεν υπήρχε ατομική ιδιοκτησία, διότι η παραγωγικότητα του ανθρώπου ήταν τόσο χαμηλή, που δεν περίσσευαν προϊόντα για να μπορέσει κάποιος να τα κρατήσει και να μην χρειαστεί να δουλέψει. Όλα για όλους, με άλλα λόγια. Από την στιγμή που όλοι καταμερίζανε ανάμεσα στα δύο φύλα την εργασία (κοινοτικό νοικοκυριό-κοινοτικό κυνήγι) και το προϊόν αυτής δεν περίσσευε, δεν μπορούσαν να υπάρχουν τάξεις. Και επειδή η πολυγαμία έκανε τα παιδιά να αποδίδονται στη γυναίκα, μιλάμε για έναν πρωτόγονο μητριαρχικό κοινοτισμό. Η "χρυσή εποχή" της ανθρωπότητας, όπου όλοι ήταν ίσοι, παρήγαγαν όσο μπορούσαν και από τη θέση που μπορούσαν και καρπώνονταν αυτά που τους ήταν αναγκαία. Κανένας δεν ήταν πλουσιότερος από τον άλλο στις μικρές αυτές απομονωμένες κοινότητες. Μέχρι που ο...Δίας, σαν να λέμε η εξέλιξη της παραγωγής που έδωσε τη δυνατότητα (στον άντρα) να μπορεί γίνει η διεκδίκηση του υπερπροϊόντος της εργασίας, η ατομική ιδιοκτησία και οι τάξεις, έφερε την αλλοτρίωση και τη δυστυχία.
[...] Έπειτα οι άνθρωποι άρχισαν να μην είναι ευχαριστημένοι από τη ζωή τους. Μερικοί ήθελαν να είναι πλούσιοι και να έχουν αυτοί μόνοι τους όλα τα καλά του κόσμου. Κάποιοι άλλοι ήθελαν να είναι βασιλιάδες και να προστάζουν τους άλλους. Άλλοι, που ήταν δυνατοί, ήθελαν να κάμουν δούλους τους εκείνους, που ήταν αδύνατοι. Μερικοί έκοβαν τα δέντρα, που έκαναν φρούτα, για να μην μπορέσουν οι άλλοι να φάνε τους καρπούς. Άλλοι πάλι για διασκέδαση κυνηγούσαν τα φοβιτσιάρικα ζώα, που στην αρχή ήταν φίλοι τους. [...]
[...] Έτσι λοιπόν σ' όλο τον κόσμο, αντί να έχουν ειρήνη είχαν πόλεμο, αντί για αφθονία είχαν πείνα, η αθωότητα έλειψε κι ήρθε η κακία. [...] (σελ. 17-18)
Οι μύθοι γράφτηκαν για κάποιους λόγους, και πολλοί επαναλαμβάνονται σε άλλους λαούς και ανεξάρτητα μάλιστα ο ένας από τον άλλον. Ας εξετάσουμε λοιπόν μια υπόθεση, το ενδεχόμενο να γράφτηκε ο συγκεκριμένος σαν ανάμνηση μιας εποχής "αθώας", παιδικής, χωρίς τάξεις και διακρίσεις, αλλά και σαν μια πρωτόγονη εξήγηση της δυστυχίας και της αλλοτρίωσης στην οποία περιήλθε η ανθρωπότητα κατόπιν. Ακόμα και να μην ισχύει το παραπάνω, προκαλεί εντύπωση πως χρυσή εποχή θεωρείται από τους αρχαίους μυθοπλάστες αυτή που δεν υπάρχουν χρήματα, τάξεις, ανισότητες και υπάρχει αφθονία. Και μια ερώτηση: σε αντίθεση με το χριστιανικό μύθο του παραδείσου, εδώ ο άνθρωπος δεν έκανε κάτι "κακό", σαν τους πρωτόπλαστους. Φαίνεται δηλαδή, σαν να του επιβλήθηκε, άσχετα με ενέργειές του, η τιμωρία των πολέμων και των κοινωνικών διακρίσεων. Γιατί έτσι; Ίσως πεταχτεί και πει κάποιος σύγχρονος το χιλιοειπωμένο (μέχρι αναγούλας) κλισέ: γιατί πάντα μας φταίνε "οι άλλοι" εδώ στην Ελλάδα και ποτέ ο απαυτός μας, ενώ, ως γνωστόν, "μαζί τα φάγαμε".
Υπάρχει μια τεράστια ποικιλία μύθων σε όλους τους λαούς του κόσμου, σα μια προσπάθεια ερμηνείας της πραγματικότητας, του κόσμου, των φυσικών φαινομένων και άλλων ζητημάτων που απασχολούσαν τους ανθρώπους ανά τις εποχές. Σε κάποιους από αυτούς μπορεί να διακρίνουμε κάποιο ιστορικό πυρήνα, από πού δηλαδή κάποιος μύθος προέρχεται και σε άλλους απλά παρατηρούμε δοξασίες και συνήθειες της ζωής τους.
ΑπάντησηΔιαγραφήΠολλές φορές βλέπουμε σε διαφορετικούς λαούς, ακριβώς τους ίδιους μύθους, ίσως λίγο παραλλαγμένους, που μαρτυρά τις στενές σχέσεις μεταξύ των λαών αυτών.
Μύθοι και μυθολογίες παράγονται συνέχεια. Ο καθένας άλλωστε, μπορεί να πει ότι του κατέβει από το κεφάλι, χωρίς καμιά απόδειξη. Μεγαλύτερη ίσως σημασία έχει το γιατί κάποιοι μύθοι επικρατούν σε σχέση με κάποιους άλλους, συνενώνονται σε μυθολογία και τέλος αποκτούν τελετουργία και μετατρέπονται σε θρησκείες, άσημες στην αρχή, κυρίαρχες στη συνέχεια.
Ο Μάρκο Πόλο στα ταξίδια του περιγράφει έναν άρχοντα/προφήτη που είχε δημιουργήσει έναν προσωπικό στρατό, με πολεμιστές που αψηφούσαν τον θάνατο με τον εξής τρόπο: Είχε φτίαξει έναν επίγειο παράδεισο κατά τα ισλαμικά πρότυπα. Μια έκταση γης, με δέντρα, κάθε λογής αγαθά και πολλές γυναίκες. Μετέφερνε νέους υπό την επήρεια ναρκωτικών εκεί μέσα, και τους άφηνε να γευτούν ότι ήθελαν. Όταν αυτός ήθελε να εξοντώσει έναν αντίπαλό του, έβγαζε πάλι υπό την επήρεια ναρκωτικών το νέο και σαν «προφήτης» του έθετε τη συγκεκριμένη αποστολή. Ο νέος πολεμιστής έκανε ότι του ορμήνευε ο «προφήτης», αψηφώντας το θάνατο έτσι ώστε να ξαναντικρύσει τον παράδεισο. Πέρα του μυθιστορηματικού της πιό πάνω ιστορίας, μας αναδεικνύει τη βασική λειτουργία της θρησκείας, την υπηρέτηση των συμφερόντων της άρχουσας τάξης και εν τέλει τη διατήρηση της ταξικής διαστρωμάτωσης της κοινωνίας.
Ο μονοθεϊσμός, με το μαστίγιο και το καρότο- την κόλαση και τον παράδεισο, ήταν ότι έπρεπε, ένα σπουδαίας σημασίας εργαλείο για την πειθάρχηση και την υποταγή των μαζών. Ο θεός είναι παντού, σε βλέπει -τύφλα να έχουν τα έσελον της σύγχρονης εποχής- και εάν είσαι ήσυχος και τιμάς τον αφέντη σου, κερδίζεις και τη μεταθανάτια λύτρωση.
Έτσι εξηγήται και η επιβίωση ιδεών και οργανισμών που έχουν μείνει σχεδόν απαράλλακτοι για χιλιετίες. Φαντάζει περίεργο την ώρα που επιστήμη κάνει άλματα, να παίρνονται τοις μετρητοίς μεθεύματα για Κιβωτούς, για Δημιουργίες, Αναστάσεις, επίπεδους κόσμους και άλλα τέτοια που στιγμή δε στέκουν, εάν τα εξετάσει κάποιος υπό το πνέυμα της λογικής. Υπάρχει όμως λογική. Η ύπνωση και ο απροσανατολισμός των πολλών. Η αστική τάξη, γρήγορα διαπίστωσε πως η διατήρηση της εξουσίας έχει να κάνει και με τον ιδεολογικό αφοπλισμό των εκμεταλλευόμενων. Οπότε όχι μόνο δεν ενοχλείται από τη συντήρηση εντελώς παρασιτικών στρωμάτων, όπως του κλήρου, αλλά παρά τις όποιες αντιθέσεις με αυτά, θα στηριξεί την αναπαραγωγή τους.
Μύθοι και μυθεύματα συνεχώς παράγονται και στην εποχή μας. Φταίνε οι Εβραίοι, οι μετανάστες, οι αριστεροί, ζούμε παραπάνω από τις δυνατότητές μας, μαζί τα φάγαμε, μας ψεκάζουν και άλλα τέτοια, όλα προσανατολισμένα στο να αποκρύψουν τον ταξικό διαχωρισμό της κοινωνίας μας. Και το «Μαζί τα φάγαμε», είναι κάτι σα σύγχρονη θρησκευτική προσευχή, αν και μου είναι λίγο δύσκολο να φανταστώ τον Πάγκαλο στο Μυστικό Δείπνο.
ΚωστΑν
Ευχαριστώ για το συμπληρωματικό σχόλιο. Ναι, εκτός από μεταφορά προφορικής ιστορίας ή εργαλείο εξήγησης φαινομένων, οι μύθοι αποτελούν και εργαλείο χειραγώγησης, σαφέστατα.
Διαγραφή