Διάλογοι του Παζολίνι (IV)

Οι "Διάλογοι" του Πιερ Πάολο Παζολίνι (ΙV)

Εισαγωγή

Στην επιστολή που ακολουθεί εκφράζεται η (σύμφωνα με τον Π.Π.Παζολίνι, ωραιότερη στη ζωή ενός ανθρώπου) αγωνία του «θέλω να διαβάσω, θέλω να μάθω», όχι από έναν, για παράδειγμα, σαραντάχρονο που νιώθει ότι έχασε τον χρόνο του αμελώντας το διάβασμα και νιώθει την τρομερή έλλειψη, αλλά από έναν εικοσάχρονο, του οποίου όλη η ζωή βρίσκεται μπροστά στο κάτω κάτω. Είναι δηλαδή μια αγωνία που δεν εμπεριέχει κάποια απογοήτευση για τον χρόνο που χάθηκε (σύνηθες σε πολλούς ανθρώπους), αλλά για τον τρόπο που δεν βρίσκεται, για τα χρήματα που δεν υπάρχουν. Για τον Παζολίνι το δεύτερο δεν είναι πρόβλημα άξιο λόγου, αφού δεν κάνει την παραμικρή νύξη για αυτό. Πιστεύει (προφανώς) ότι θα βρεθεί κάπως η άκρη. Το πρώτο όμως του φαίνεται συναρπαστικό. Επειδή φανερώνει την ειλικρινή θέληση του εικοσάχρονου να μορφωθεί, να γνωρίσει την κουλτούρα.

(μέσα σε αγκύλες κάποιες δικές μου προσθήκες)

Ένα σύστημα για να διαβάζεις

"Βίε Νουόβε" [1] τ.29, χρ.XV, 16 Ιουλίου 1960

Είμαι ένας εικοσάχρονος νέος, όπως πολλοί άλλοι. Όμως η μοίρα μου είναι πολύ διαφορετική από εκείνη των άλλων, γιατί βρίσκομαι κλεισμένος σε ένα θεραπευτήριο και, συν τοις άλλοις, έχω περιορισμένες οικονομικές δυνατότητες: οι γονείς μου είναι εργάτες. Έχω αφοσιωθεί στο διάβασμα της ιταλικής λογοτεχνίας, αλλά τώρα θα ήθελα να εμβαθύνω περισσότερο και να μελετήσω τους ποιητές. Έχω ζητήσει βοήθεια από πολλούς εκδότες για να μου δώσουν μεταχειρισμένα βιβλία, αλλά δεν έχω καταφέρει τίποτα.

Τώρα απευθύνομαι σε εσάς για βοήθεια: ποια είναι τα βιβλία που πρέπει να διαβάσω; Ποιοι είναι οι ποιητές πάνω  στους οποίους πρέπει να εμβαθύνω την μελέτη; Ποιο είναι το καλύτερο σύστημα για να διαβαστούν όλα αυτά;

Άντζελο Μαφφίνι-Νοσηλευτική Κλινική Τζ. Αζέλλι (Κρεμόνα)

Αν η επιθυμία σου να μάθεις είναι αυθεντική και κρατήσει στο χρόνο, βρίσκεσαι ίσως στην πιο ωραία φάση της ζωής σου. Θυμάμαι τι συνέβη μ' εμένα. Τι φοβερές μέρες! Περνούσα ώρες αμέτρητες στο Πόρτικο ντέλλα Μόρτε [2], στην Μπολόνια, όπου πουλούσαν μεταχειρισμένα βιβλία, διαλέγοντας, διαβάζοντας τίτλους, κρυφοδιαβάζοντας σελίδες και περιεχόμενα των βιβλίων. Ήμουν δεκαπέντε χρονών, και μέχρι τότε είχα διαβάσει μόνο βιβλία περιπετειών (στην Κρεμόνα, όπου έζησα για τρία χρόνια). Στη συνέχεια έπεσε απρόσμενα στα χέρια μου ο «Ηλίθιος» του Ντοστογιέφσκη και αυτό ήταν η αποκάλυψη. Διάβασα όλα του Ντοστογιέφσκη και μετά τον Τολστόυ. Και έπειτα τις τραγωδίες του Σαίξπηρ. Μόλις ένα ή δυο χρόνια μετά, ανακάλυψα τη σύγχρονη ποίηση χάρις σε ένα νεαρό καθηγητή μου στο Λύκειο-ποιητής κι ο ίδιος-τον Μάριο Ρινάλντι. Και τότε διάβασα τις «Περιστάσεις» (Le occasioni) του [Εουτζένιο] Μοντάλε [3] και το «Αίσθημα του Χρόνου» (Il sentimento del tempo) του [Τζουζέππε] Ουνγκαρέττι [4]. Αυτοί αποτέλεσαν την αποκάλυψη νούμερο δυο.

Βάλθηκα να διαβάζω σαν τον απελπισμένο τους σύγχρονους ποιητές, που τον καιρό εκείνο ήταν οι ποιητές της Σχολής του Ερμητισμού. Και από κείνους μεταπήδησα στους Συμβολιστές, κυρίως στον [Αρθρούρο] Ρεμπώ. Και φυσικά συνέχιζα να καταβροχθίζω τους πεζογράφους του 19ου αιώνα, τους Ρώσσους, τους Εγγλέζους, τους Γάλλους. 

Όπως παρατηρείς, δεν υπήρξε ένα «πλάνο» διαβάσματος. Τα πράγματα ήρθαν από μόνα τους. Εσύ έχεις πολύ χρόνο, φαντάζομαι, στο θεραπευτήριο που βρίσκεσαι. Συνεπώς, με υπομονή, ξεκίνα και άφησε το στην τύχη. Μπορείς να έχεις σαν οδηγό την «Ιστορία της Ιταλικής Λογοτεχνίας» του Ντε Σάνκτις, που είναι τόσο εμπεριστατωμένη και, μαζί, την πιο σύγχρονη του Σαπένιο. Θα σε συμβούλευα εντούτοις να ξεκινήσεις από σύγχρονους λογοτέχνες. Είναι ευκολότερο να κατανοηθεί η πραγματική τους αξία, εντός ενός πραγματικού ιστορικού πλαισίου. Για τους κλασικούς χρειάζεται συχνά μια δύσκολη φιλολογική και ιστορικίστικη αναδρομή, και συχνά συμβαίνει (διαβάζοντας τους έτσι, βάσει ενστίκτου) να γίνονται παρεξηγήσεις που αλλοιώνουν το έργο τους. Μετά που θα έχεις μάθει να «διαβάζεις» τους σύγχρονους θα μπορείς να αντιμετωπίσεις τους κλασικούς με περισσότερη εμπειρία και με περισσότερη ευαισθησία.

Σημειώσεις:

[1]: Vie Nuove: περιοδικό του ΙΚΚ (PCI: το ιταλικό κομμουνιστικό κόμμα) που κυκλοφορούσε με σχετικά ελαφριά θεματολογία από το 1948 ως το 1978. Είχε πολύ μεγάλη κυκλοφορία, πάνω από 200.000 φύλλα. Από Pier Paolo Pasolini "Le Belle Pandiere", Editori Riuniti, IIa edizione, Roma 1997
[2]: Portico della Morte: Ήταν το περιστύλιο του νοσοκομείου της Παναγίας του Θανάτου, που φρόντιζε για την υγεία των θανατοποινιτών της Μπολόνιας. Από το 1931 φιλοξενεί το βιβλιοπωλείο Νάννι, όπου πήγαινε ο Παζολίνι να βρει βιβλία. Σε μια συνέντευξη στον Έντσο Μπιάτζι το 1971 είπε: «Το Πόρτικο ντελλα Μόρτε είναι ή πιο ωραία ανάμνησή μου από την Μπολόνια. Θυμάμαι τον «Ηλίθιο» του Ντοστογιέφσκη, θυμάμαι τον «Μακμπεθ» του Σαίξπηρ, θυμάμαι τα πρώτα βιβλία. Στα δεκαπέντε μου ξεκίνησα να αγοράζω από κει τα πρώτα μου βιβλία, και μου φαινόταν πανέμορφο, γιατί σήμερα δεν διαβάζουν πια, σε όλη τους τη ζωή, με τη χαρά που διαβάζαμε τότε».
[3]: Eugenio Montale: Ιταλός ποιητής, βραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίας. Γεννήθηκε το 1896 και πέθανε το 1981. Η ποιητική του συλλογή "Le occasioni" εκδόθηκε το 1939.
[4]: Giuseppe Ungaretti: Ιταλός ποιητής. Γεννήθηκε το 1888 και πέθανε το 1970. Η ποιητική του συλλογή "Il sentimento del tempo" εκδόθηκε το 1933. 

Ευρετήριο "Διαλόγων του Παζολίνι"
Διάλογοι Ι
Διάλογοι ΙΙ
Διάλογοι ΙΙΙ