"Τουρκία: ένα αδύναμο πραξικόπημα"

Τουρκία: Το αδύναμο πραξικόπημα.

Σαν κεραυνός εν αιθρία έπεσε στην Ελλάδα η είδηση για την απόπειρα πραξικοπήματος στην Κωνσταντινούπολη και την Άγκυρα χθες το βράδυ. Η Τουρκία, παρά την πληροφόρηση που υπάρχει, παραμένει μια μυστηριώδης χώρα για τους περισσότερους Έλληνες, οι οποίοι εδώ και δεκαετίες γαλουχούνται με στρεβλά στερεότυπα για τη γείτονα και την πολιτική κατάσταση. Ενδεικτικές είναι οι αρλούμπες του στυλ "αυτοί πάντα σε κλίμα ομοψυχίας αντιμετωπίζουν τα εθνικά θέματα" (σε αντίθεση εννοούν με τους Έλληνες πολιτικούς)," οι Τούρκοι όποτε θέλουν κάτι το παίρνουν", "ο στρατός πάντα είναι ο κυρίαρχος του παιχνιδιού", και άλλα πολλά. Στην πραγματικότητα, στην Τουρκία επικρατεί μια πολύ περίπλοκη πολιτική πραγματικότητα σύνθεσης αρκετών παραμέτρων, διεθνών και εσωτερικών.

Το χθεσινό πραξικόπημα αποκάλυψε ξαφνικά-και βίαια- τη βαθιά σύγκρουση που μαίνεται στο εσωτερικό της χώρας, παράλληλα με τον κουρδικό αγώνα, σε άμεση σχέση με αυτόν, αλλά με επίκεντρο τις εξελίξεις στη Συρία. Ουσιαστικά σχετίζεται με την επαναδιατύπωση της διεθνούς θέσης της Τουρκίας, όπως επιχειρείται τα τελευταία χρόνια από την κυβέρνηση του Ταγίπ Ερντογκάν. Είναι μια σύγκρουση σε τρία επίπεδα, μεταξύ της τουρκικής ολιγαρχίας και του τουρκικού και κουρδικού λαού, είναι επίσης όμως μια σύγκρουση μεταξύ μερίδων της ίδιας της ολιγαρχίας, αυτή που βαφτίστηκε από τους διεθνείς αναλυτές "κόντρα κοσμικών-ισλαμιστών". Είναι, τέλος, μια σύγκρουση που αντανακλά τους ενδο-ιμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς στην περιοχή και τον ρόλο που (θέλει να) παίζει η Τουρκία. Τα γεγονότα δείξανε ότι αυτή η κόντρα είναι τόσο οξυμένη που μπορεί να πάρει και τα χαρακτηριστικά ένοπλης σύγκρουσης. Το κεντρικό πρόσωπο αυτής δεν είναι άλλος από τον Ερντογκάν.

Ο Ερντογκάν στη Συρία ακολουθεί μια άκρως τυχοδιωκτική πολιτική. Συμμάχησε με τους τζιχαντιστές αρχικά για να ενισχύσει τις θέσεις του στη Συρία και συνέχισε τη λυκοφιλία, λόγω της τροπής που πήραν τα πράγματα, για να αποτρέψει την αυτονόμηση και εδραίωση μιας συνεκτικής κουρδικής επαρχίας στις παρυφές του τουρκικού Κουρδιστάν που δείχνει να διαμορφώνεται, αυτή τη φορά, με τη συναίνεση των δυτικών. Μπροστά σε αυτή την εξέλιξη μάλιστα, η Τουρκία δεν δίστασε να εξαπολύσει σφοδρούς βομβαρδισμούς στο συριακό Κουρδιστάν, τορπιλίζοντας εκ των πραγμάτων την εκεχειρία του περασμένου Φλεβάρη, του προϊόντος του προσωρινού συμβιβασμού Αμερικάνων-Ρώσσων.

Η κατάρριψη του ρωσσικού βομβαρδιστικού ήταν μια μεγάλη επίσης τυχοδιωκτική αστοχία της πολιτικής του Ερντογκάν που έφερε ως μη μετρήσιμο αποτέλεσμα, όχι τόσο τις οικονομικές κυρώσεις που επιβλήθηκαν από τον Βλαντιμίρ Πούτιν, όσο την περαιτέρω απομόνωση από τους φυσικούς συμμάχους-πάτρωνες Αμερικάνους οι οποίοι αυτή τη στιγμή δείχνουν να θέλουν να κινούνται πιο προσεχτικά σε σχέση με πριν. Το γεγονός ότι ζήτησε συγνώμη πριν λίγο καιρό δεν αναιρεί βέβαια το αδιέξοδο στο οποίο περιήλθε. Οι Αμερικάνοι δεν είδαν με καλό μάτι ούτε την προσπάθεια επαναπροσέγγισης των δυο χωρών. Ο γελοίος ισχυρισμός, δυο μέρες μετά το πραξικόπημα, ότι ο πιλότος που κατέρριψε το Σουκχόι ήταν...πραξικοπηματίας, λές και ο Ερντογκάν δεν είχε τον έλεγχο ενός τόσο χοντρού περιστατικού, υπηρετεί και μια τέτοια σκοπιμότητα: ότι έγινε έγινε, να δούμε τώρα πως θα είναι οι σχέσεις μας. Ειδικά τώρα που φαίνεται καθαρά ότι οι ΗΠΑ δεν είχαν πρόβλημα με το πραξικόπημα.

Στο εσωτερικό, μπορεί ο Ερντογκάν να έχει σημειώσει μεγάλες αλλεπάλληλες εκλογικές νίκες (κάτω από ένα όργιο τρομοκρατίας στις κουρδικές επαρχίες) όμως κουβαλάει και μια λαϊκή εξέγερση στην πλάτη, αυτή που έγινε με αφορμή το Πάρκο Γκεζί της Κωνσταντινούπολης, που απέδειξε ότι ο δημοκρατικών φρονημάτων λαός, η Αριστερά, και ειδικά η κομμουνιστική, παραμένει αξιόλογος αντίπαλος για το κράτος γενικότερα. Λίγο μακρύτερα, έχει αναζωπυρωθεί το αντάρτικο στα βουνά του Κουρδιστάν και στις πόλεις των Κούρδων ο λαός αντιστέκεται σθεναρά στην εθνοκάθαρση που επιχειρεί το τουρκικό κράτος. Στο Ντιγιαρμπακίρ και στις άλλες σημαντικές πόλεις ο τουρκικός στρατός, η στρατοχωροφυλακή, οι ειδικές δυνάμεις, αδυνατούν να πάρουν τον πλήρη έλεγχο και γι' αυτό προχωρούν σε σφαγή. Το Κουρδικό συνεχίζει να τροφοδοτεί την αριστερή αντιπολίτευση στην Τουρκία.

Η οικονομία της Τουρκίας δείχνει μεγάλα σημάδια υποχώρησης, οι δείκτες ανάπτυξης που παρουσίαζε κάποτε ο Ερντογκάν τώρα δεν υπάρχουν, και η ενταξιακή πορεία του κράτους στην Ε.Ε.(στην οποία επενδύει αρκετά το πιο δυτικόφιλο/"εκσυγχρονιστικό" κομμάτι της αστικής τάξης) βρίσκει πολλά εμπόδια. Μερικά από αυτά είναι οι θρησκευτικές αντιμεταρρυθμίσεις του Ερντογκάν, η άρνηση του να ευθυγραμμιστεί με το ευρωπαϊκό δίκαιο (π.χ. για το θέμα της θανατικής ποινής), το προσφυγικό κτλ. Εμπόδια που τα χρεώνουν οι δυτικόφιλοι φυσικά στην πολιτική του προέδρου.

Τα κολλητιλίκια, απ' την άλλη, με το Ισλαμικό Κράτος εξαντλήθηκαν κάτω από την αποκάλυψη της υλικής πλευράς της συνεργασίας (όπλα, πετρέλαιο, διέλευση τζιχαντιστών από την Τουρκία) και υπό το βάρος της υποχώρησης του Ι.Κ από τα εδάφη που κατείχε, ο Ερντογκάν προσπάθησε να διατηρήσει τις θέσεις του στη Συρία παρέχοντας καταρχήν ευκολίες στους Δυτικούς, ακόμα και χτυπώντας (και) τους πρώην συμμάχους του. Κατα μια έννοια αναγκάστηκε. Το πληρώνει για την ώρα (όχι αυτός, αλλά ο τουρκικός λαός φυσικά) με τις βομβιστικές επιθέσεις-μακελειά οι οποίες, πέρα της τραγικής τους διάστασης επιφέρουν μεγάλο πλήγμα στον τουρισμό, μια βασική επιχειρηματική δραστηριότητα της δυτικόφιλης τουρκικής αστικής τάξης.

Οι κεμαλιστές του τά'χουν μαζεμένα λοιπόν. Κατά μια ειρωνεία της Ιστορίας, οι διώξεις του τουρκικού κράτους δεν αφορούν πλέον μόνο τους συνήθεις στόχους (αριστερούς, Κούρδους) αλλά και στελέχη του στρατού, διοικήσεις και ανώτερους υπαλλήλους οργανισμών, με δυο λόγια και τους "κοσμικούς". Παράλληλα βλέπουν και τους "γκρίζους λύκους" (προσκολλημένους κατά το παρελθόν στους "κοσμικούς"), όπως είδαμε στις χθεσινές εικόνες, να πλησιάζουν πολιτικά τον Ερντογκάν, συμβάλλοντας έτσι στην ενίσχυσή του.

Δεν μπορεί ακόμα να πει κανείς αν το πραξικόπημα έγινε με τελικό στόχο την ανατροπή του ή έγινε για προειδοποίηση: "Άλλαξε πορεία αλλιώς θα φύγεις". Τα δεδομένα που είχαν μπροστά τους οι πραξικοπηματίες είναι ευρέως γνωστά. Η δημοτικότητα του Ερντογκάν παρέμενε υψηλή την παραμονή της εξόδου των τανκς και αυτό το ξέρουν όλοι στην Τουρκία. Αποδείχτηκε και από τους χιλιάδες οπαδούς του που κατεβήκανε στους δρόμους ειδικά μετά που έγινε κατανοητό ότι το πραξικόπημα δεν εξασφάλιζε συναίνεση και δεν είχε πολλές πιθανότητες να επικρατήσει. Γιατί, εκτός από οπαδούς, το κόμμα του Ερντογκάν (ΑΚΡ) έχει ερείσματα πλέον και στον κρατικό μηχανισμό, στον στρατό και την αστυνομία, γεγονός που δεν θέλει ιδιαίτερες ικανότητες να το μαντέψει κανείς βλέποντας τις συνεχείς καρατομήσεις ανώτατων στελεχών του στρατού και την αντικατάσταση τους από οπαδούς του ΑΚΡ. Ακούστηκε ότι ακόμα και τις προηγούμενες μέρες του πραξικοπήματος έγιναν αποπομπές κεμαλικών από τον στρατό.

Σε αυτή τη λογική, της προειδοποίησης δηλαδή ίσως ενταχθεί και το -σπάνιο- φαινόμενο για πραξικοπήματα, να μη συλληφθεί δηλαδή ο πρωθυπουργός της χώρας, την ώρα μάλιστα που έκανε, όπως είπανε, διακοπές στο Μποντρούμ σε μια περιοχή όχι φιλική στον Ερντογκάν και με παρούσες ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις (λόγω των νησιών του Αιγαίου). Μου έρχεται στο μυαλό το επίσης σύντομο και αποτυχημένο πραξικόπημα του 1991 στην ΕΣΣΔ που η ΚαΓκεΜπε τουλάχιστον φρόντισε να πιάσει τον Γκορμπατσώφ στην Κριμαία που παραθέριζε. Σύντομα θα ξεκαθαριστούν τα γεγονότα. Φαίνεται ότι ο Ερντογκάν περίμενε ότι κάποια κίνηση, κάποτε, θα γινόταν. Είχε λάβει τα μέτρα του στο θέμα της προσωπικής του ασφάλειας. Πολιτικοί αναλυτές της Αμερικής (που έχουν "καλή" πληροφόρηση από τον τουρκικό στρατό) σε εκθέσεις τους που δημοσιεύτηκαν την άνοιξη την πιθανολογούσαν.

Αντιθέτως, δεν συγκεντρώνει πιθανότητες να είναι στημένο το πραξικόπημα, λόγω της έκτασης που πήρε αλλά και του αιφνιδιασμού που φάνηκε να υπέστη ο Ερντογκάν. Άλλωστε ο στρατός, παρά τις προσπάθειες ελέγχου του, δεν είναι και τσιφλίκι του ΑΚΡ για να γίνει εφικτό να καταστρωθεί τέτοιο μεγάλο σχέδιο. Οι συγκρούσεις, όπως λέχθηκε, ήταν παρεμπιπτόντως σφοδρές στην Άγκυρα. Η άποψη αυτή ουσιαστικά προσπαθεί να εξηγήσει τον μεγάλο και ίσως απρόσμενο θρίαμβο του Ερντογκάν.

Είναι αξιοσημείωτη η άρνηση των δυτικών, και ειδικά των Αμερικάνων να καταδικάσουν εξαρχής το πραξικόπημα. Θα τους βόλευε να ανατραπεί ο Ερντογκάν; Θα το συζητούσαν. Οι κεμαλιστές και ο στρατός ποτέ δεν αμφισβήτησαν το γεωπολιτικό ρόλο της Τουρκίας, που, μαζί με το Ισραήλ αποτελεί τον χωροφύλακα των Αμερικάνων στη Μέση Ανατολή. Ειδικά για την Τουρκία, η οποία έχει και το ρόλο του αναχώματος στην κάθοδο των Ρώσων στην περιοχή, τα "παράπονα" των Αμερικάνων επίσης είναι μαζεμένα. Δεν θα λέγανε όχι σε μια δυναμική ενέργεια για την οποία οι ίδιοι "ούτε ξέρουνε, ούτε ακούσανε", που θα περιόριζε, όχι απαραίτητα έδιωχνε-αυτό μπορεί να ισοδυναμούσε με εμφύλιο πόλεμο- την εξουσία του Ερντογκάν, διαμέσου των στρατιωτικών.

Η καχεκτική άλλωστε τουρκική αστική δημοκρατία είχε πάντα σαν επιστάτη τον στρατό, ο οποίος, σημειωτέον, έχει και αυτόνομη οικονομική και πολιτική δύναμη, περιορισμένη βέβαια σε σχέση με παλιότερα. Προφανώς, το πραξικόπημα απέτυχε διότι δεν προβλέψανε τις αντιδράσεις, αφενός του κόσμου, και αφετέρου του ελεγχόμενου από το ΑΚΡ κρατικού μηχανισμού. Ήταν και κακοσχεδιασμένο, ενδεικτικό ίσως της δυσχερούς θέσης που έχει έρθει η κεμαλική αντιπολίτευση της Τουρκίας. Οι εξελίξεις και η κατάληξη της ιστορίας ευνοούν σαφέστατα την κυβέρνηση και της δίνουν μια μεγάλη ευκαιρία να τελειώσει με την μη αριστερή αντιπολίτευσή της. Στο θέμα αυτό όμως σίγουρα θα παρέμβει και ο "διεθνής παράγων". Και πράγματι, το Στέητ Ντηπάρτμεντ αμέσως έβγαλε ανακοίνωση που απειλούσε την κυβέρνηση της Τουρκίας ότι τυχόν επέκταση των εκκαθαρίσεων στον κρατικό μηχανισμό, πέραν όσων εμπλέκονται άμεσα στο πραξικόπημα, θα βλάψει τις σχέσεις των δυο χωρών, ακόμα και τη θέση της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ.  Ανάλογες δηλώσεις κάνανε και πολλοί ευρωπαίοι αξιωματούχοι. Για παράδειγμα, ο Ευρωπαίος επίτροπος για την Πολιτική Γειτονίας και τη Διεύρυνση Γιοχάνες Χαν δήλωσε ότι η ταχύτητα με την οποία συνελήφθησαν δικαστές και άλλοι μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα στην Τουρκία δείχνει ότι η τουρκική κυβέρνηση είχε έτοιμο εκ των προτέρων έναν κατάλογο συλλήψεων. «Φαίνεται τουλάχιστον ότι κάτι είχε προετοιμαστεί. Οι κατάλογοι υπάρχουν, το οποίο δείχνει ότι ήταν έτοιμο και προς χρήσιν σε κάποιο στάδιο», σημείωσε ο Χαν. «Ανησυχώ πολύ. Είναι ακριβώς αυτό που φοβόμασταν».
Αρκετοί αναλυτές λένε ότι αυτό το πραξικόπημα ήταν ο επιθανάτιος ρόγχος του κεμαλισμού. Δύσκολο, απ' την στιγμή μάλιστα που ίσως να μην χρεωθεί καν σε αυτόν, αλλά σε θερμοκέφαλους του στρατού. Η κυβέρνηση θα επιδιώξει να τρομοκρατήσει την αντιπολίτευση, μαζί και αυτήν που δεν είχε ανάμιξη στο πραξικόπημα, δηλαδή την Αριστερά, αλλά δεν θα προχωρήσει σε βάθος χρόνου σε γενικό και ουσιαστικό διωγμό "κοσμικών" πολιτικών αντιπάλων, σε μια συγκυρία που τους χρειάζεται πιο πολύ από ποτέ. Φυσικά το αποτυχημένο πραξικόπημα, ακόμα και αν πετύχαινε, θα φέρει χιονοστιβάδα εξελίξεων και στο μεσανατολικό. Βεβαίως το πραξικόπημα, αν πετύχαινε, θα έφερνε επίσης πολύ δυσάρεστες εξελίξεις για τον τουρκικό και κουρδικό λαό. Δεν νομίζω να είχε κανείς την αυταπάτη ότι οι στρατιωτικοί κόπτονταν για τις δημοκρατικές ελευθερίες.

Τέλος, ο τουρκικός λαός, και ας ήταν οπαδοί του ΑΚΡ οι περισσότεροι που βγήκαν στους δρόμους, έδειξε αφενός ότι, παρά τις τόσες δικτατορίες, δεν σκοπεύει να ανεχτεί άλλο ένα πραξικόπημα, δηλαδή να κρατήσει παθητική στάση, και αφετέρου ότι τα τανκς δεν σταματάνε από τα λεγόμενα Μέσα Μαζικής Δικτύωσης, θέλει στήθια. Η πολιτική σ' αυτό το θέμα δυστυχώς δεν κάνει εκπτώσεις.

(οι ενημερώσεις της 19/07/2016 με μωβ χρώμα γραμματοσειράς)

Για την Τουρκία διάβασε και το "Οι βόμβες του Φασισμού"