Οι "Διάλογοι" του Παζολίνι (I)

Οι "Διάλογοι" του Πιερ Πάολο Παζολίνι (Ι)

Εισαγωγή

Ο Πιέρ Πάολο Παζολίνι δούλεψε για το περιοδικό "Βίε Νουόβε" [1] (Vie Nuove: Νέοι Δρόμοι) μεταξύ του 1960-1965 διατηρώντας μια στήλη με "διαλόγους" με τους αναγνώστες. Ηταν μια εποχή έμπνευσης για τον ΠΠΠ, πολλά σημαντικά του έργα έγιναν τότε, το "Ακκαττόνε" (1960), το "Μάμα Ρόμα" (1961), το "Κατα Ματθαίον Ευαγγέλιο" (1964), μυθιστορήματα και ποιήματα. Η αξία των "διαλόγων" βρίσκεται στον τρόπο που απαντά ο Παζολίνι. Δεν ξεπετάει με τσιτάτα τον αναγνώστη, δεν σνομπάρει θεματολογίες και δεν χρησιμοποιεί δασκαλίστικο ύφος, αντιθέτως, μπορεί εύκολα κάποιος να αναγνωρίσει τόσο το ειλικρινές ενδιαφέρον του να προσεγγίσει αναλυτικά και σε βάθος τα ζητήματα που του θέτουν όσο και την προσπάθεια να κατανοήσει την σκέψη του ίδιου του αναγνώστη και ακολούθως να την ερμηνεύσει. Η ποιότητα αυτής της επικοινωνίας με τον αναγνώστη αναγνωρίστηκε με εκατοντάδες επιστολές που συνεχώς του παρέδιδαν, με θέματα που ξεκινούσαν από υπαρξιακά προβλήματα μέχρι πολιτικό σχολιασμό.

Ο λόγος που μεταφράζω, όπως μπορώ, αυτό και άλλα κείμενα στη συνέχεια, είναι για να παρουσιάσω κάποιες άγνωστες στην Ελλάδα σκέψεις ενός πολύπλευρου καλλιτέχνη. Η μετάφραση βέβαια σε μερικά σημεία είναι ελεύθερη, ώστε να αποδοθεί ακριβώς αυτό που θέλει να πει ο Παζολίνι. Το πρωτότυπο κείμενο στα ιταλικά είναι δύσκολο να το βρει κανείς στην Ελλάδα, ακόμα και στην Ιταλία: το βιβλίο εκδόθηκε το 1977 και βρίσκεται πια μόνο σε βιβλιοθήκες. Ένας άλλος λόγος είναι η νοσταλγία για έναν τρόπο επικοινωνίας που-κακώς- έχει σχεδόν εξαφανιστεί από τις εφημερίδες, γιατί όπως θα δει κανείς έχει να δώσει πολλά, σε συνάρτηση βέβαια με το ποιος απαντά.
Ο "διάλογος" που ακολουθεί αφορά την απόπειρα αυτοκτονίας της Μπριτζίτ Μπαρντό, αλλά ο Παζολίνι επεκτείνει την κουβέντα στις παρενέργειες της δημοσιότητας και στα κυκλώματα που λυμαίνονται τον χώρο του θεάματος. Δεν παίρνει θέση όμως για το θέαμα αυτό καθεαυτό, μόνο για τα πρόσωπα που το υπηρετούν, και ειδικά τους δημοσιογράφους.

"Βίε Νουόβε" τ.41, χρ.XV, 15 Οκτωβρίου 1960

Αγαπητέ Παζολίνι, δεν ενδιαφέρομαι αρκετά για κινηματογραφικά κουτσομπολιά και τέτοια, όμως ομολογώ ότι η είδηση για την απόπειρα αυτοκτονίας της Μπριτζίτ Μπαρντό αληθινά με συγκλόνισε, πόσο μάλλον που οι εφημερίδες συνεχίζουν να βεβαιώνουν ότι ήθελε στα αλήθεια να πεθάνει. Είναι δυνατόν μια τέτοια κοπέλα, που στη ζωή τα είχε όλα, να ήθελε πραγματικά να πεθάνει; Εσείς τι σκέφτεστε;

Εγκάρδια (δυσανάγνωστη υπογραφή) Βιτσέντζα

Εσείς νομίζετε ότι η Μπριτζίτ Μπαρντό "τα είχε όλα στη ζωή"; Εγώ δεν το νομίζω. Δεν γνωρίζω, είναι αλήθεια, την ηθοποιό, ούτε το σύζυγό της, ούτε τον Βαντίμ, ούτε όλους τους άλλους που είναι τριγύρω της. Και δεν διάβασα, για την τελευταία περιπέτειά της, παρά μόνο τους τίτλους των άρθρων στις εφημερίδες. Και μόνο η ιδέα να διαβάζω αυτά τα κείμενα, πράγματι, με καταπιέζει βαθύτατα: δεν θα μπορούσα ποτέ να τα αντιμετωπίσω. Ξέρω πόσο ψεύτικη είναι αυτή η δημοσιογραφία. Παίρνει από την πραγματικότητα, μεμονωμένα κομμάτια, λαμπερά, των οποίων η ερμηνεία μπορεί να γίνει δεκτή άμεσα [2], που γίνονται αμέσως ένα είδος τυπολογίας . Και μετά τα ράβει μαζί όπως-όπως μέσω ενός ηθικοπλαστικού "τόνου" για να είναι στην καθαρή και άμεση διάθεση του αναγνώστη. Μην σκέφτεστε, ούτε για μια στιγμή, έναν αστό δημοσιογράφο να υπηρετεί την αλήθεια, να είναι κατά κάποιο τρόπο ειλικρινής, δηλαδή ο εαυτός του. Αυτός αποπροσωποποιείται εντελώς για να βάλει στη θέση της προσωπικότητάς του ένα υποθετικό κοινό, το οποίο αυτός φυσικά θεωρεί κονφορμιστικό αλλά ηλίθιο, φυσιολογικό αλλά σκληρό, άμεμπτο αλλά δειλό.
Με δεδομένες αυτές τις παράμετρους, σκεφτείτε τι μπορούμε στα αλήθεια να μάθουμε διαβάζοντας τις εφημερίδες.
Όμως σταμάτησα μια στιγμή στο γεγονός αυτό, όχι τόσο για να εφοδιάσω την άποψή μου πάνω στην απόπειρα αυτοκτονίας της Μπαρντό με κάτι σαν πιστοποιητικό που να διαβεβαιώνει τις αμφιβολίες μου, όσο για έναν άλλο λόγο: δηλαδή για να σας προβάλλω τι πράγμα είναι μια ζωή "έμμεση", όλη δια μέσου αυτής της σχέσης με τη δημοσιογραφία, μια ζωή εξ΄ολοκλήρου χειραγωγημένη για το κοινό.
Ορίστε τι συνέβη: μια ζωή αλλοιωμένη απ' τους άλλους, που επιστρέφει παραποιημένη σε σένα και καταλήγει να σε αλλάξει πραγματικά. Συχνά μιλάει κανείς για κάποιον που δεν ήξερε να διαχειριστεί την επιτυχία. Θέλει να πει ότι αυτός ο κάποιος ή έγινε εγωϊστής και αλαζονικός ή ότι δεν μπόρεσε να συνεχίσει να την αξίζει, δουλεύοντας με το ίδιο πάθος, την ίδια αυθεντικότητα κλπ.
Στην πραγματικότητα το να μην διαχειρίζεται κανείς την επιτυχία είναι κάτι άλλο. Είναι δηλαδή να παραδίδεται μπροστά στην αλλοίωση (σ.σ της ζωής του) που αυτή προκαλεί. Και είναι μια αλλοίωση τρομερή: ή η πιο τρομακτική, καθαρά "κοσμική", αδιαφορία για την κοινωνία, ή ο πιο σκληρός συντεχνιασμός που η εξουσία διαιωνίζει δια μέσου των μέσων διάδοσης που έχει στα χέρια της. Λίγο κάθε φορά, γύρω από το άτομο "που έφτασε στην επιτυχία" δημιουργείται μια εντελώς αυθαίρετη ατμόσφαιρα. Τα πράγματα που κάνει, οι κινήσεις του, οι κουβέντες του ενώνονται και φτιάχνουν ένα είδος νεκρικής ακαμψίας στην οποία συμπυκνώνεται, σαν κατακάθι χημικής ένωσης, ο μύθος του σελέμπριτυ. Που υποτίθεται ότι είναι εκείνος που δίνει νόημα σε κάθε πράγμα, που γεμίζει το είναι της ντίβας ή του ατόμου κάθε στιγμή: ενώ στην πραγματικότητα δεν υπάρχει, είναι ένα καθαρά δημοσιογραφικό συμπέρασμα, ένα κερδοσκοπικό παιχνίδι των εκδοτών ή των εκδοτικών οίκων που, με μια αγριότητα αντάξια των πιο ανήμερων θηρίων μεταχειρίζονται ένα άτομο σαν ένα εργαλείο, σχεδόν με απαξίωση, με ένα σαδιστικό κυνισμό.
Είναι ένα είδος παιχνιδιού, του οποίου οι κανόνες γίνονται δεκτοί και από τα δυο μέρη. Απ' την μια πλευρά οι εκμεταλλευτές παραγωγοί, εκδότες, διευθυντές των καπιταλιστικών περιοδικών ευρείας κυκλοφορίας-απ΄την άλλη ο εκμεταλλευόμενος. Δηλαδή το άτομο που είχε την ατυχία να φτάσει στην επιτυχία. Απάνθρωποι κανόνες. Δεν έχουν νόημα σ' αυτούς οι λέξεις σεβασμός, ευγνωμοσύνη, σοβαρότητα, έλεος. Αυτή είναι μια από τις πιο παταγωδώς ανήθικες πλευρές της καπιταλιστικής κοινωνίας. Εγώ, περιορισμένα σε σχέση με την Μπαρντό, που είχα αυτά τα χρόνια μια κάποια επιτυχία, ξέρω τι σημαίνουν όλα αυτά: και καταλαβαίνω πολύ καλά τις αυτοκτονικές προθέσεις αυτής της κοπέλας. Ξέρω τι σημαίνει να σε κοιτάζουν σαν σπάνιο ζώο, να εκτίθεσαι μπροστά σε όλους αδιακρίτως στο μίσος (και πολύ πιο σπάνια στη συμπάθεια), να σου παραποιούν συστηματικά και συνεχώς ό,τι κάνεις και ό,τι σκέφτεσαι, να σε μεταχειρίζονται άγρια για "να βγει είδηση".
Δεν πιστεύω ότι η Μπαρντό επιχείρησε να αυτοκτονήσει μόνο εξαιτίας κάποιας ερωτικής απογοήτευσης, ή τέλος πάντων, αν αυτή πραγμάτι υπήρχε, ήταν ένα πρόσχημα. Στην πραγματικότητα γνωρίζω πολλές από αυτές τις κοπέλες που βγήκαν στο προσκήνιο λόγω της δημοσιότητας (αν και όχι ακριβώς σαν την Μπ.Μπ) και διαβάζω σ' αυτές τα συμπτώματα ενός είδους νεύρωσης απώθησης, που μπορεί κανείς να την πει "νεύρωση της επιτυχίας", και την οποία οι γιατροί δεν εχουν ακόμα διαχωρίσει, φαντάζομαι, τοποθετώντας την μετριοπαθώς στον όρο "κορεσμός". Εξάλλου οι ενέργειες απώθησής της φαίνονται καθαρά, αν σκεφτεί κανείς ότι αντικειμενικά μια προσωπικότητα σπάει στα δύο: στην ταπεινή καθημερινή [προσωπικότητα], την αληθινή, και στην παραποιημένη, συχνά με φριχτό τρόπο, που δημιουργεί τον μύθο των δημοσιογραφικών "αποκλειστικών" (σ.σ ειδήσεων).

Σημειώσεις:

[1]: Vie Nuove: περιοδικό του ΙΚΚ (PCI: το ιταλικό κομμουνιστικό κόμμα) που κυκλοφορούσε με σχετικά ελαφριά θεματολογία από το 1948 ως το 1978. Είχε πολύ μεγάλη κυκλοφορία, πάνω από 200.000 φύλλα.
[2]: στο πρωτότυπο accepibile, μια λέξη που χρησιμοποιεί ο Παζολίνι αντί της κανονικής recepibile

Ευρετήριο "Διαλόγων του Παζολίνι"

Διάλογοι ΙΙ
Διάλογοι ΙΙΙ
Διάλογοι IV